▼

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΚΥΡ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕ


του Αλέξανδρου Μαυρικάκη

Έτσι αρχίζει το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Στο Χριστό στο Κάστρο». Δεν είναι μονάχα μια απλή χριστουγεννιάτικη ιστορία, αλλά και μια ιστορία αλληλεγγύης με σκοπό να διασώσουν από τα χιόνια δυο συγχωριανούς τους, έχοντας να αντιμετωπίσουν το χιονισμένο βουνό, το κρύο και τη θάλασσα, αφού η δια ξηράς μετάβαση ήταν αδύνατη.
«….Εὐτυχῶς δέν ἐχιόνιζεν» συνεχίζει το διήγημα « ἀλλ’ ὁ ἄνεμος ἦτο παγερός. Αἴθριος ὁ οὐρανός, σαρωμένος ἀπό τόν βορρᾶν. Ἡ σελήνη ἦτο εἰς τό πρῶτον τέταρτον, καί εἶχε δύσει πρό πολλοῦ. Τά ἄστρα ἔτρεμαν εἰς τό στερέωμα, ἡ πούλια ἐμεσουράνει, ὁ γαλαξίας ἔζωνε τόν οὐρανόν. Ὁ πῆχυς καί ἡ ἄρκτος καί ὁ ἀστήρ τοῦ πόλου ἔλαμπαν μέ βαθεῖαν λάμψιν ἐκεῖ ἐπάνω. Ἡ θάλασσα ἔφρισσεν ὑπό τήν πνοήν τοῦ βορρᾶ, καί ἠκούοντο τά κύματα πλήττοντα μετά ρόχθου τήν ἀκτήν, εἰς ἣν μελαγχολικῶς ἀπήντα ὁ φλοῖσβος τοῦ ὕδατος περί τήν πρῷραν τῆς μεγάλης καί δυνατῆς βάρκας.…»
Στο διήγημα, παρά τη δυσκολία του εγχειρήματος να βοηθήσουν τους αποκλεισμένους, ο χειμωνιάτικος καιρός δεν παρουσιάζεται ως εχθρός και αντίπαλος του ανθρώπου. Δεν υβρίζεται η φύση και δεν θεωρούνται τα κύματα, ο παγερός άνεμος και το χιόνι αφύσικα καταστροφικά φαινόμενα και θεομηνία. Αντιμετωπίζονται ως μέρος της ζωής  της κοινότητας και η φύση θεωρείται ανόργανο σώμα των ανθρώπων και προέκταση της κοινωνίας. Άνθρωπος και φύση θεωρούνται μια ενότητα και η τελευταία προσφέρει τα αγαθά της στους ανθρώπους με όλους τους κινδύνους που πιθανόν να ελλοχεύουν.
Η άλλη προσέγγιση της φύσης είναι αυτή της κατάκτησης και της λεηλασίας, η χρήση της ως πηγή πλούτου, η υποβάθμισή της, η εντατική της καλλιέργεια, η τυφλή εκμετάλλευση της, η καταστροφή των δασών της, η εξαφάνιση της χλωρίδας και πανίδας και η εξαντλητική εξόρυξη των μεταλλευμάτων και των πρώτων υλών.
Η συμπεριφορά αυτή που υπακούει στους πλέον άπληστους νόμους της αγοράς, είναι συμπεριφορά κονκισταδόρων προς τους ιθαγενείς της Αμερικής που δεν είχαν ιδέα οι άμοιροι από πολιτική οικονομία και χριστιανισμό. Συμπεριφορά εξουσιαστών που υπερηφανεύονται για τις νίκες επάνω στη φύση και για τα λάφυρα που από αυτήν αποκτούν, αλλά αγνοούν ή και αδιαφορούν για την εκδίκηση που αργά ή γρήγορα θα έρθει, όπως ήρθε στη Μάνδρα. Και την κραυγή, όσων κατοίκων της πόλης αυτής δεν πνίγηκαν στα λασπόνερα που κατέβασαν τα ρέματα, προσπαθούν να την πνίξουν όχι στα νερά, αλλά με θεολογικές προσεγγίσεις περί «θεομηνίας» και με κραυγές περί «ακραίων καιρικών φαινομένων». Χωρίς να παραγνωρίζονται οι ατομικές ευθύνες, οι «φαβέλες» που υπάρχουν γύρω από τις μεγάλες πόλεις είναι συνειδητό δημιούργημα κυβερνήσεων, βουλευτών, δημάρχων και κάθε λογής παραγόντων και παραγοντίσκων που κλείνουν το μάτι σε επιχειρηματίες, αδολεσχώντας συγχρόνως περί ευημερίας και ανάπτυξης. Αποτελούν συνειδητή υποθήκευση του μέλλοντος, στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης κοινωνικής πολιτικής, νομιμοποιώντας αυθαίρετα κτίσματα για μια φούχτα ψήφων.
Στο διήγημα «Χαλασοχώρηδες» που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Ακρόπολις, από τις 12 έως τις 22 Αυγούστου του 1892 και εκτυλίσσεται σ' ένα νησί (προφανώς τη Σκιάθο), κατά την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου και ανήμερα των εκλογών ο Παπαδιαμάντης γράφει:
«…Ὅ,τι ἀπετέλει τὴν δύναμιν τοῦ Ἀλικιάδου, ἦτο ὁ πόθος ὑφ᾽ οὗ ἐφλέγετο νὰ φανῇ χρήσιμος εἰς τὴν ἐκτέλεσιν τῶν δημοσίων ἔργων τῆς ἐπαρχίας. Ἐν πρώτοις, ὑπῆρχεν ἡ ἐθνικὴ ὁδός, ἡ προκηρυσσομένη ἑκάστοτε ὡς μέλλουσα νὰ κατασκευασθῇ παρὰ τὴν πρωτεύουσαν τῆς ἐπαρχίας πόλιν. Ἐκεῖθεν, ἂν ἐξελέγετο βουλευτής, θὰ εἶχε τὴν μερίδα τοῦ λέοντος. Ἀπὸ τώρα εἶχεν ἀρχίσει νὰ συνεταιρίζεται κρυφὰ μὲ τοὺς ἐργολάβους. Κατὰ τὴν πρώτην βουλευτείαν του ὁλόκληρον δάσος τὸ εἶχε κάμει ἰδικόν του, δικαιώματι κατακτήσεως. Μὲ τὸν ἔφορον, τὸν ὁποῖον εἶχε φέρει εἰς τὴν ἐπαρχίαν του, εἶχε προεξηγηθῆ σαφέστατα: «Θὰ σὲ διορίσω, ἀλλὰ φόρον δὲν θὰ βεβαιώσῃς ἀπὸ τὴν ξύλευσιν τοῦ δάσους».
Και συνεχίζει το κείμενο που ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης το αναφέρει με τους όρους «μικρά μελέτη» και «πραγματεία»:
«Ἔπειτα ἦτο ὁ λιμήν, ὁ λιμὴν τῆς βορειανατολικῆς πόλεως. Ἄ! αὐτὸς ὁ λιμὴν εἶχεν ὅλους τοὺς μυθολογικοὺς χαρακτῆρας, οὓς ἠδύνατό τις νὰ ἐπιθυμήσῃ διὰ μεγάλην ἐπιχείρησιν. Ὡμοίαζε μὲ τὸ παλάτι τῶν Σαράντα Δράκων ἢ μὲ τὸ Κάστρο τῆς Ὡριᾶς. Εἰς κάθε νέας ἐκλογὰς ἐπροκηρύσσετο ἡ ἐργολαβία· εἰς κάθε διάλειμμα μεταξὺ δύο ἐκλογῶν ἡ ἐργολαβία ἐγκατελείπετο. Ἐρρίπτοντο ἀκριβῶς τόσαι πέτραι πρὸς μόλωσιν* τῆς θαλάσσης, κατὰ τὰς παραμονὰς ἑκάστης ἐκλογῆς, ὅσαι, ἂν ὑπελογίζετο ὅτι θὰ εἴχομεν βουλευτικὰς ἐκλογὰς κατὰ πᾶν ἔτος, θὰ ἤρκουν ὅπως μετὰ τρεῖς αἰῶνας, μετὰ πέντε αἰῶνας τὸ πολύ, συντελεσθῇ τὸ ἔργον…»
Το διήγημα «Στο Χριστό στο Κάστρο» είναι ένα μάθημα αλληλεγγύης και ενότητας φύσης και ανθρώπου. Το διήγημα οι «Χαλασοχώρηδες», που γράφτηκε υπό την επήρεια των εκλογών της 3ης Μαΐου 1892 και της πτώχευσης της χώρας που ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα, αποτελεί μια κριτική στο πολιτικό σύστημα και ένα μάθημα πολιτικής ιστορίας.


Καλά Χριστούγεννα κυρ Αλέξανδρε.