ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΛΛΑ "ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΑ" ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

Του Νίκου Πρινιωτάκη

Μια από τις κυρίαρχες προτροπές, στόχους και αναφορές κυβερνητικών και όχι μόνο κύκλων την εποχή των μνημονίων είναι η επιστροφή στην κανονικότητα. Εθνικός στόχος θα έλεγε κανείς. Ανεξαρτήτως του ποιος βρίσκεται στην κυβέρνηση.  Το ερώτημα έρχεται από μόνο του. Σε ποια κανονικότητα; Σε ποιο χρόνο και σε ποιες συνθήκες; Μήπως στην καπιταλιστική κανονικότητα παρελθόντων ετών που μας οδήγησε ακριβώς εδώ που μας οδήγησε; Και πως πραγματώθηκε ιστορικά αυτή η κανονικότητα; Με την εκτεταμένη φοροαποφυγή και φοροδιαφυγή, το ξέπλυμα μαύρου χρήματος, τις υπερτιμολογήσεις, τις σπατάλες, το λάδωμα, το «μέσο» και όλα αυτά τα ευαγή που οδήγησαν από κοινού σε μια ανθρωπολογική, θα τολμούσα να πω, κατάρρευση των πάντων. Ιδιώτευση, αχαλίνωτος καταναλωτισμός, ηθικός σχετικισμός και life style.

Ερχόμαστε λοιπόν 10 χρόνια μετά το κομβικό 2008 να ζητάμε την επιστροφή στην κανονικότητα. Πρόκειται για αβελτηρία ή για θράσος; Η μήπως για πολιτική επιλογή εξαπάτησης ιθαγενών υπηκόων; Αν κοιτάξουμε όμως λίγο προσεκτικότερα θα προχωρήσουμε στις ακόλουθες διαπιστώσεις.

• ΑΝΕΡΓΙΑ, ΕΥΕΛΙΞΙΑ, ΥΠΟΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Ένα από τα πολλά κατορθώματα των μνημονίων είναι η επέκταση των ευέλικτων σχέσεων εργασίας από περίπου 180 σε 360 χιλιάδες θέσεις εργασίας στο 10% δηλαδή του συνόλου των εργαζομένων. Οι part timers είναι αυτοί που χρησιμοποιούνται για άλλη μια φορά για την κάλυψη της ανεργίας. Η αποκλιμάκωση της από το δυσθεώρητο 27,8% του 2013 στο περίπου 22% του 2017, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην επεκτασιμότητα του εν λόγω μέτρου. Σχεδόν μόνιμα εν κινήσει, κατά κανόνα ασυνδικάλιστοι, θύματα της εργοδοτικής βουλιμίας και ασυδοσίας είναι αυτοί κύρια που πληρώνουν το μάρμαρο. Πολύ συχνά πέφτουν θύματα υπερεκμετάλλευσης, μαύρης ή αδήλωτης εργασίας αδυνατώντας να αντιδράσουν φοβούμενοι ότι θα χάσουν έτσι και αυτό το ισχνό ξεροκόμματο. Η κατάσταση επιδεινώνεται από τη φυγή των νέων στο εξωτερικό (427.000 σύμφωνα με την ΤτΕ). Ένα δυναμικό που σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις θα απέφερε 9 δις φορολογικά έσοδα στην περίπτωση αξιοποίησης του.

Διάγραμμα 1: Ποσοστά μερικής απασχόλησης 2011-17¹

Το ύψος όμως της ανεργίας δεν αποτελεί μόνο τροχοπέδη  στην ανάπτυξη αλλά και βραδυφλεγή βόμβα στο ασφαλιστικό σύστημα και στο ύψος των συντάξεων που λίαν προσφάτως με το νέο νομοσχέδιο ψηφίστηκε για να του δώσει υποτίθεται ανάσα ζωής. Στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού 51,9% είναι οι εργαζόμενοι και 48,1 οι άνεργοι και συνταξιούχοι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι ένα μεγάλο ποσοστό ανέργων πρόκειται για μακροχρόνια άνεργους, μεγάλης ηλικίας που πρακτικά δύσκολα πρόκειται να απασχοληθούν ξανά στο μέλλον. Να αναφερθούμε μήπως σ’ αυτούς που έχουν την «ατυχία» να μην τους εκμεταλλεύεται ο καπιταλισμός; Να μιλήσουμε για τους αόρατους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, που έχουν εσωτερικεύσει την ήττα στη ζωή, παραιτημένοι, που ζουν σε κλειστά δωμάτια, φιλοξενούμενοι, άστεγοι, ρέκτες συσσιτίων και επιδομάτων, σπρωγμένοι βάναυσα στο περιθώριο της κοινωνίας; Αλλά και η κατάσταση για τους εργαζόμενους δεν είναι καλύτερη. Το ¼ αυτών ανήκει στην κατηγορία των working poors, κινούμενοι στα όρια της φτώχειας, ατόμων δηλαδή που δεν μπορούν να καλύψουν τις οικογενειακές και κοινωνικές τους υποχρεώσεις.

• ΜΙΑ ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΜΕΣΑΙΑ

Η μικρομεσαία τάξη (μισθοσυντήρητοι, ελευθεροεπαγγελματίες, μικροεπιχειρηματίες) που σε συνθήκες αστικής συγκρότησης αποτελούσε παραδοσιακά τον κορμό της ελληνικής κοινωνίας, έδινε τον ρυθμό σ’ αυτή και λειτουργούσε σαν δείκτης κοινωνικής ανέλιξης και προοπτικής τείνει προς εξαφάνιση. Χτυπημένοι από την υπερφορολόγηση την υποστροφή της ζήτησης, τις μειώσεις σε μισθούς και επιδόματα μοιάζει σαν τσαλαπατημένη ακρίδα. Το τέλος της αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση είναι σχεδόν βέβαιο. Να θυμίσω ότι πρόκειται ιστορικά για την τάξη (ή την κοινωνική κατηγορία αν θέλετε να το πούμε πιο επιστημονικά) που στήριζε με την κατανάλωση της, τις λοιπές τάξεις. Χάρη στο δημόσιο κτίστηκε το ελληνικό αστικό κράτος. Με όλα τα κουσούρια του. Να μην το ξεχνάμε αυτό. Από κει προήλθε η κοινωνική και ταξική διαφοροποίηση και εν τέλει ο ελληνικός αστικός κοινωνικός σχηματισμός. Η κυβέρνηση αντί να στηρίξει αυτήν ακριβώς την τάξη και να προσπαθήσει να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο των υποτελών τάξεων, μιλά για αλληλεγγύη χτυπώντας τους αλύπητα και στέλνοντας τους όλους μαζί στα συσσίτια. Αυτό από τη στιγμή που δεν έχεις τα μέσα για να εφαρμόσεις ένα οραματικό πολιτικό σχέδιο αναδιανομής πλούτου και κοινωνικού ανασχηματισμού μοιάζει με Αρμαγεδδώνα. Πρόκειται επίσης για τις κατεξοχήν κοινωνικές ομάδες που στήριξαν το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ και δεν αντιλαμβάνομαι πολιτικά που μπορεί αυτό να οδηγήσει.

Διάγραμμα 2: Ποσοστά Ανεργίας για την περίοδο 207-2016

Διάγραμμα 3: Ποσοστά νέων ανέργων και μακροχρόνια ανέργων 2014-2017

• ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ (Η ΑΛΛΙΩΣ ΑΝΟΙΞΑΜΕ ΚΑΙ ΣΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ)

Η εντυπωσιακή ανάκαμψη των ΞΑΕ κατά το 2016 οφείλεται κυρίως στην εξαγορά δημόσιων assets γνωστών και ως φιλέτων ή στην τοποθέτηση ξένων ομίλων στην ελληνική αγορά. Παρόλα αυτά οφείλουμε να μην υπερβάλουμε. Τα ποσά υπολείπονται περίπου κατά το ήμισυ εκείνων πριν την κρίση και αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό. Ουσιαστικά ακολουθούμε την παγκόσμια τάση όπου το κεφάλαιο απεργεί και απέχει από μεγάλα επενδυτικά σχέδια. Όπως και να ‘χει  η έξοδος από την κρίση δεν πρόκειται να ‘ρθει από τη δημιουργία μερικών χιλιάδων θέσεων εργασίας, χωρίς να υποτιμώ καθόλου το πόσο σημαντικές είναι αυτές για τη ζωή συγκεκριμένων ατομικά συμπολιτών μας. Καμιά σοβαρή ξένη επένδυση (όσο συμφέρουσα και να είναι) δεν πραγματοποιείται σε μια χώρα με χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα και με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (θέση στη παγκόσμια αγορά, μέγεθος εσωτερικής αγοράς κλπ). Το παράδειγμα των λοιπών βαλκανικών χωρών είναι χαρακτηριστικό. Επίσης η οποιαδήποτε ανάπτυξη αυτού του τύπου την περίοδο του ύστερου ή ώριμου (αν προτιμάτε) καπιταλισμού δεν υπακούει σε κανένα σχέδιο αλλά ακολουθεί τη λογική της ευέλικτης συσσώρευσης την εποχή της μετανεωτερικότητας κατά τον David Harvey³. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Η ανάπτυξη που ευαγγελίζεται η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θα παραμείνει ισχνή και αναιμική, περιοριζόμενη σε κάποιους θύλακες ή σε πολύ στοχευμένους κλάδους παραγωγής και υπηρεσιών με στόχο κύρια τη διεθνή παγκοσμιοποιημένη αγορά.

Διάγραμμα 4: Οι εισροές ΞΑΕ στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2006-2016 (σε εκατομμύρια ευρώ)²

2014,2015: Αναθεωρημένα Στοιχεία             2016: Προσωρινά Στοιχεία
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

• ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ  ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Άκρως ανησυχητικό και ενδεικτικό για μια ενδογενή ανάπτυξη της βιομηχανίας είναι η καθίζηση του δείκτη σχηματισμού πάγιου κεφαλαίου (ΑΣΠΚ) ως ποσοστό του ΑΕΠ ο οποίος στην προμνημονιακή εποχή χρηματοδοτήθηκε κύρια από εισαγωγές και κινείτο στο περίπου 20% (πλησιάζοντας το μέσο ευρωπαϊκό όρο) ενώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων έχει υποστεί καθίζηση κατά το μισό⁵. Μόνη ελπίδα οι ΞΑΕ (Ξένες Άμεσες Επενδύσεις) οι οποίες όμως δύσκολα μπορούν να δώσουν άμεσες λύσεις στο οικονομικό πρόβλημα της χώρας. Το πρόβλημα κύρια είναι ζήτημα κατάρρευσης της ζήτησης, και για να το πω πιο λαϊκά η μείωση του τζίρου που βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών. Δεν είναι οι ψηλοί φορολογικοί συντελεστές. Γιατί όσο ψηλοί κι αν είναι αν ο τζίρος είναι ικανοποιητικός το διαθέσιμο εισόδημα μετά την αφαίρεση φόρου είναι αρκετό για να εξασφαλίσει τη διατήρηση της. Μοναδική λύση η εφαρμογή αντικυκλικών πολιτικών για να πάρει μπρος η οικονομία. Είναι το μπακάλικο της διπλανής πόρτας, η ταβέρνα της γειτονιάς και το videoclub της γωνίας που πρέπει να δουλέψουν για να βγει η χώρα από το τέλμα. Στο Διαγ. 5 φαίνεται η πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια. Ο συγκεκριμένος πίνακας δεν επιλέχτηκε τυχαία, γιατί πάνω σ’ αυτή τη δραστηριότητα «κουμπώνουν» 90 επαγγέλματα. Αποτελεί επίσης σημαντικό συντελεστή στη διαμόρφωση του Πάγιου Κεφαλαίου που αναφέραμε παραπάνω.

Διάγραμμα 5: Ετήσια οικοδομική δραστηριότητα 2007-2016⁴

• ΚΑΙ ΤΩΡΑ;

Και δω ερχόμαστε στο κύριο θέμα που μας απασχολεί. Μπορεί η διέξοδος από μια τόσο ζοφερή κατάσταση να πραγματοποιηθεί εντός Μνημονίου; Μπορεί η Αριστερά να μιλά για επιστροφή στην κανονικότητα σε μια χρεοκοπημένη χώρα; Μπορούμε να μιλάμε για έξοδο από τα μνημόνια και εκσυγχρονισμό του κράτους; Καλές οι προθέσεις δεν λέω, αμφισβητώ όμως το αποτέλεσμα. Δεν μπορείς να έχεις απαιτήσεις από την πλειοψηφία των Ελλήνων, να είναι Ευρωπαίοι στις υποχρεώσεις και στην καθημερινότητα τους ενώ στην πράξη τους αντιμετωπίζεις σαν αφρικανικά υποζύγια. Έχω επίσης την εντύπωση ότι στη βάση της κυβερνητικής πρακτικής βρίσκεται η πούρα αστική λογική: οι εργαζόμενοι είναι ένα απλό παρακολούθημα της όλης διαδικασίας και εκείνους που πρέπει να στηρίξουμε είναι οι αστοί (υγιή επιχειρηματικότητα το λένε τώρα) που μπορούν να επενδύσουν, να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και πλούτο. Για τους λοιπούς υπάρχουν και τα συσσίτια και οι δομές αλληλεγγύης για να αποδείξουμε πόσο ευαίσθητοι είμαστε. Δεκτό. Πόση σχέση μπορεί όμως να έχει κάτι τέτοιο με ένα χώρο που αυτοπροβάλλεται ως χώρος της ριζοσπαστικής αριστεράς; Για το πόσο αδιέξοδη είναι η κατάσταση που βιώνουμε είναι ότι στον απόηχο της επίσκεψης στη ΝΥ του Ε. Τσακαλώτου και πίσω από τα ωραία λόγια και τις υποσχέσεις η μόνιμη επωδός ήταν να συνεχίσουμε τις μεταρρυθμίσεις. Και το ερώτημα τίθεται από μόνο του: τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.  ΕΛ.ΣΤΑΤ. Δελτίο Τύπου, Απρίλης 2017
2.  Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης, Enterprise Greece http://www.enterprisegreece.gov.gr/gr/h-ellada-shmera/giati-ellada/ksenes-ameses-ependyseis
3.  David Harvey – Δρόμοι και Τρόποι του Κόσμου, Καπιταλισμός – Χώρος – Τόποι, Angelus Novus
4.  Πηγή ΕΛ.ΣΤΑΤ. Έρευνα Εργατικού Δυναμικού
5.  Κώστας Μελάς – Η άλυτη εξίσωση της ανάπτυξης https://slpress.gr/oikonomia/i-alyti-exisosi-tis-anaptyxis/