Ο ΨΕΥΤΗΣ ΗΛΙΟΣ: ΠΡΟ(Σ)ΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟ

Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στις 28.09.2018 από τον ιστότοπο ιδεών διαλόγου και δράσης "ΡΩΓΜΕΣ" η προβολή της ταινίας του Νικήτα Μιχάλκοφ "Ο ψεύτης ήλιος" στο χώρο προβολών των κοινωνικών ιδρυμάτων Καλοκαιρινού. 

Ο ήλιος της επανάστασης λαμπερός και θερμός στις καρδιές των ανθρώπων 20 χρόνια μετά την επανάσταση του 1917 φαίνεται να ζεσταίνει τις καρδιές του κόσμου.

Παρόλες τις δυσκολίες, τα ανυπέρβλητα εμπόδια, τις αντιφάσεις, τις ήττες και τις καθημερινές αντιξοότητες, ο κόσμος φαίνεται να στηρίζει αυτή την έφοδο στα ουράνια. Τη χρειάζεται αυτή την πίστη για να συνεχίσει να μάχεται, δεν αντέχει άλλες διαψεύσεις και απογοητεύσεις. Δίνει μια ακόμα ευκαιρία.

Ο Συνταγματάρχης του Κόκκινου Στρατού Κοτώφ αποτελεί την επιτομή του νέου ανθρώπου. Ανθρώπινος αλλά ταυτόχρονα αυστηρός κέρδισε τη φήμη του μέσα στους αγώνες και τα πεδία μάχης της προηγούμενης περιόδου. Σ’ αυτόν καταφεύγουν οι χωρικοί της υπαίθρου για βοήθεια και διαμεσολάβηση. Στο πρόσωπο του είναι που το Κόμμα βρίσκει τον πιο πιστό αλλά και αγνό εκπρόσωπο του.

Μέσα στη θερινή ραστώνη της ρωσικής υπαίθρου περνά μέρες ξεκούρασης με την οικογένειά του μέσα  σ’ ένα περιβάλλον ξεπεσμένης και παρελθούσης αριστοκρατίας. Όλα φαντάζουν ειδυλλιακά, τα παιδιά, η γυναίκα, οι συγγενείς, το υπηρετικό προσωπικό. Τίποτα δε φαίνεται να ταράζει αυτή τη γλυκιά ευτυχία της καθημερινότητας. Όλα φαντάζουν ακίνητα αλλά οι τεκτονικές πλάκες βρίσκονται ήδη σε κίνηση. Με φόντο τις εορταστικές εκδηλώσεις των πιονιέρων και σκαπανέων του κόμματος, το κακό κάνει την εμφάνιση του με τον πιο έξυπνο και ευρηματικό τρόπο. Εισβάλλει κυριολεκτικά στη ζωή της οικογένειας, φέρνοντας τα πάνω κάτω. Κερδίζει την εμπιστοσύνη τους ταυτόχρονα όμως οι μνήμες από το παρελθόν είναι εκεί, στοιχειώνουν τον καθένα μαζί με ερωτήματα αναπάντητα. Ο ερχομός του Μίτια (παλιού γνώριμου της οικογένειας) ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες από το παρελθόν αλλά ταυτόχρονα του μέλλοντος, αποτελεί τον καταλύτη εξελίξεων. Όλοι γνωρίζουν έστω και αν δεν το ομολογούν ανοιχτά ότι κάτι απρόσμενο και αναπάντεχο συμβαίνει. Η οικειότητα που αυξάνει κλιμακωτά δεν μπορεί να καλύψει την αμηχανία και τον άρρητο φόβο.

Το προσωπικό τελικά αποτελεί τον καμβά και γύρω του ξεδιπλώνεται το πολιτικό, το δικαιολογεί και το επισφραγίζει. 

Όσο επανακάμπτει η οικειότητα τόσο αυξάνει η υφέρπουσα πολιτική σύγκρουση. Σ’ αντίθεση μ’ αυτό που λέει ο Κοτώφ δεν υπάρχουν επιλογές. Είναι ο ίδιος εξάλλου που το παραδέχεται. Ο ρόλος του θύτη και του θύματος μοιάζουν εν τέλει τόσο ίδιοι. Αντανάκλαση ο ένας του άλλου χωρίς οδό διαφυγής. Το καθήκον και ο φόβος συναιρούνται. Δύσκολα αναγνωρίζονται αλλά και αιτιολογούνται επαρκώς.

Η αντιπαράθεση έστω και αργά προσπαθεί να αιτιολογήσει προσωπικές στάσεις και επιλογές ζωής. Τα θύματα αρχίζουν να εμφανίζονται με ονόματα και διευθύνσεις.  Η αποτυχία και η διαστρέβλωση της επανάστασης αναδεικνύεται με τον πιο φανερό τρόπο. Η στελέχωση ενός καθεστώτος, η συστράτευση μαζί του αλλά και η ίδια η επιβίωση του είναι δυνατή μόνο μέσω εξαναγκασμού και εκβιασμού. Προϊόν εξαγοράς συνειδήσεων και ιδιοτελών στοχεύσεων. Μια εξαγορά όμως που το τίμημα της δεν εξαντλείται στην προδοσία αλλά στη φυσική εξόντωση του αντιπάλου. Η τραγικότητα όμως των 2 ηρώων είναι ήδη από την αρχή προαποφασισμένη και προδιαγεγραμμένη. Το κατευόδιο παίρνει τη μορφή γιορτής για να διατηρηθούν μέχρι και την τελευταία στιγμή τα προσχήματα. Το μόνο που μένει είναι η αποθέωση της εξουσίας σε όλη τη μεγαλοπρέπεια της.

Ο ήλιος τελικά αποδεικνύεται ψεύτης, μια οπτική απάτη που ξεγελά αντί να πείθει. Χάνει τη δύναμη του και εξαφανίζεται. Το τέλος της μέρας, μας βρίσκει βαθιά μέσα στη μακριά σταλινική νύχτα. Οι μέρες του τρόμου είναι μπροστά μας.

Μια ταινία πρό(σ)κληση για στοχασμό στο δράμα και την τραγικότητα της ιστορικής αριστεράς.

Σκηνοθεσία Ν. Μιχάλοκοφ. Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1994.

Νίκος Πρινιωτάκης

Πολιτικός Επιστήμονας - Ιστορικός