Η ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Ο ιστότοπος "ΡΩΓΜΕΣ", παρουσίασε στο κοινό, στις 09 Νοεμβρίου 2018, στον κοινωνικό χώρο των ιδρυμάτων Καλοκαιρινού την ταινία του Ραμίν Μπαχρανί "99 σπίτια" . Η ταινία πραγματεύεται τη δραματική κατάπτωση της μεσαίας τάξης στις ΗΠΑ την εποχή της κρίσης. 

Η ταινία επιλέχτηκε ως προπομπός της παρουσίασης του βιβλίου της Βάλιας Αρανίτου και της συζήτησης για τη μεσαία τάξη στην Ελλάδα την εποχή των μνημονίων, που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου στις 6.30 μ.μ. στην αίθουσα Καστελλάκη του Εμπορικού Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Ηρακλείου.

Δίχως να ισχυριζόμαστε ότι η εικόνα της κρίσης στις ΗΠΑ και αυτής στην Ελλάδα είναι ταυτόσημες, εντούτοις παρουσιάζουν ανάλογα χαρακτηριστικά, ως αποτέλεσμα μιας φούσκας, την οποία καλούνται να πληρώσουν οι πολλοί, ενώ αυτοί που τη δημιούργησαν κερδίζουν ακόμα περισσότερο, αφού επενδύουν ξανά και ξανά πάνω στο καταστροφικό δημιούργημά τους. 

Δεν είναι η παραγωγική οικονομική δραστηριότητα πάνω στην οποία εκτυλίσσεται η κρίση, αλλά η σπέκουλα σε όλες της τις μορφές και δράσεις, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της παραγωγικής οικονομικής δραστηριότητας και της βίαιης μεταφοράς πλούτου και εξουσίας στους έχοντες και κατέχοντες. 

Στην Ελλάδα της κρίσης, υπήρξαν άλλες θεσμικές προβλέψεις, άλλα αντανακλαστικά του πολιτικού συστήματος, άλλη διάρθρωση των ταξικών και πολιτισμικών συνισταμένων, διαφορετικοί κοινωνικοί δεσμοί  και ως αποτέλεσμα αυτών, διαφορετική εξέλιξη. 

Έχει σταματήσει όμως αυτή η διαδικασία βύθισης στο τέλος του δρόμου των μνημονίων; Έχει αποφευχθεί το σενάριο της ολικής καταστροφής; Πόσο ανθεκτική βγαίνει η ελληνική κοινωνία και η μεσαία τάξη στην πορεία υλοποίησης της στρατηγικής του πιο αδηφάγου καπιταλισμού και της έντασης των ανισοτήτων βορρά νότου στην Ευρώπη;  

Σας περιμένουμε στην παρουσίαση του βιβλίου για να συζητήσουμε για όλα αυτά και για πολλά άλλα.

"ΡΩΓΜΕΣ"

Παρακάτω η παρουσίαση-ανάλυση της ταινίας: 

Του Νίκου Πρινιωτάκη

Η ταινία του Ramin Bahrani “99 Σπίτια”  γυρισμένη το 2014 αναφέρεται στ’ απόνερα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 της οποίας τα αποτελέσματα φτάνουν μέχρι σήμερα. 

Είναι μια ταινία για την κρίση. Όχι τόσο στο γιατί και στα αίτια της, κάτι που σίγουρα οφείλουμε να μην ξεχνάμε, αλλά στις κοινωνικές επιπτώσεις της. Πως καταφέρνουν να επιζήσουν οι άνθρωποι σε μια τέτοια περίοδο βιβλικών ανακατατάξεων όπου κάθε κοινωνική και οικογενειακή σταθερά απλά παύει πλέον να υφίσταται; Μέχρι ποιου σημείου φτάνει η ανθρώπινη αξιοπρέπεια; Ποια είναι τα όρια μεταξύ επιβίωσης και εκμετάλλευσης; Πόσο δύσκολο είναι να αντισταθείς στην απληστία εκμεταλλευόμενος τη δυστυχία του άλλου;

Ως γνωστόν οι περισσότερες οικονομικές κρίσεις πυροδοτούνται από τη δημιουργία μιας φούσκας στην αγορά των ακινήτων όπου βρίσκουν καταφύγιο πλεονάζοντα κεφάλαια. Αυτή η κούρσα τιμών στη φάση ανόδου του οικονομικού κύκλου με τις πληθωριστικές αποτιμήσεις έγγειων στοιχείων σε συνδυασμό με την ανθρώπινη απληστία και ανοησία οδήγησαν σε μια πιστωτική επέκταση άνευ προηγουμένου. Ότι ανεβαίνει όμως, κατεβαίνει και ότι γυρίζει σταματά.

Τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου, τα γνωστά σε όλους μας SubrimeLoans, αποτέλεσαν έναν τύπο στεγαστικών δανείων που δίνονταν κύρια σε δανειζόμενους χαμηλού εισοδηματικού προφίλ αλλά και σε όσους δεν πληρούσαν μια σειρά δευτερευόντων κριτηρίων [κύρια σε αλλοδαπούς και ελευθεροεπαγγελματίες]. Οι τράπεζες τους δάνειζαν γιατί η αξία της υποθήκης (το σπίτι δηλαδή) αυξανόταν και στην περίπτωση πτώχευσης η ρευστοποίηση της θα κάλυπτε το κεφάλαιο.

Λόγω του ανταγωνισμού και της συνεχούς ανόδου τιμής των ακινήτων, ο δανεισμός επεκτεινόταν  σε όλο και περισσότερους χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας πελάτες. Οι τιτλοποιήσεις αυτών των δανείων σε CDOs [CollateralDebtObligations] κατάφεραν να διαχυθούν σε μεριδιούχους σε ολόκληρο τον κόσμο. Όσο οι τιμές των ακινήτων διατηρούσαν την αξία τους το πρόβλημα κρυβόταν κάτω από το χαλί. Όταν οι τιμές των ακινήτων άρχισαν να πέφτουν το μέγεθος του προβλήματος βγήκε στην επιφάνεια. Η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο όταν τα Hedge Funds άρχισαν να λειτουργούν με μόχλευση. Δανείζονταν δηλαδή έναντι των τίτλων που κατείχαν προκειμένου να επενδύσουν σε νέες εκδόσεις και πάει λέγοντας.

Με το ξέσπασμα της κρίσης για να μπορέσουν οι τράπεζες να συνεχίσουν την κερδοφόρα κούρσα τους  αλλά και για να μειώσουν τον βαθμό έκθεσης τους στα τοξικά απόβλητα των στεγαστικών, συγκέντρωναν τα δάνεια και τα πουλούσαν σε εταιρείες με αποκλειστικό σκοπό την αγορά αυτών των περιουσιακών στοιχείων.

Στη βάση όλων των παραπάνω βρίσκεται ο νόμος της πτωτικής τάσης του κέρδους λόγω υπερ-επένδυσης και έκθεσης του κεφαλαίου. Δευτερεύουσες αιτίες θα μπορούσαν να αποτελούν ή έλλειψη ελέγχων στο τραπεζικό σύστημα, η διόγκωση των δανείων κλπ.

Μεταξύ 2008-11 έγιναν πάνω από 4 εκ. εξώσεις και η ανεργία διπλασιάστηκε φτάνοντας τα 15 εκ. Όπως κάθε κρίση θα έβρισκε τη λύση της με την καταστροφή των μη ανταγωνιστικών κεφαλαίων, πτωχεύσεις μεγάλων εταιρειών που απορροφήθηκαν ή ενσωματώθηκαν από ακόμα μεγαλύτερους ομίλους. Το μάρμαρο όπως πάντα θα το πλήρωναν οι συνήθεις ύποπτοι: οι φορολογούμενοι. Οι φοροαπαλλαγές, τα άτοκα δάνεια στις επιχειρήσεις (με τη μορφή της ποσοτικής χαλάρωσης), οι αγορές ενεργητικού των τραπεζών από το αμερικανικό δημόσιο, που είχαν κατ’ ουσία πλήρως απαξιωθεί την περίοδο εκδήλωσης της κρίσης είχαν σαν τελικό αποτέλεσμα την εκτίναξη του δημόσιου χρέους από τα 5 τρις το 2008 στα 16 τρις σήμερα!

Έχοντας τα παραπάνω στο μυαλό μας η ταινία μας εισάγει σε ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο της όλης εξέλιξης. Παρακολουθούμε τη δημιουργία μιας παράλληλης οικονομίας πάνω από την πραγματική, που σαν γύπας τρέφεται από την κατάρρευση και τα υπολείμματα της. Πίσω απ’ όλα αυτά βέβαια, κρύβονται άνθρωποι με σάρκα και οστά οι ζωές των οποίων ποδοπατούνται και πετιούνται στην άβυσσο.

Τα ακίνητα αλλάζουν χέρια και το χρήμα ρέει όχι όμως για τους ιδιοκτήτες των σπιτιών. Η αστυνομία δεν παρακολουθεί απλώς αλλά παρεμβαίνει ως διαμεσολαβητής και εκτελεστής των δικαστικών αποφάσεων. Αποτελεί τον εκτελεστικό βραχίονα των τραπεζών και των λοιπών επενδυτικών οχημάτων που συνωθούνται για να βάλουν χέρι στις περιουσίες των ανύποπτων δανειοληπτών και μετά να πάρουν μέρος σε μια νέα αγοραπωλησία με βάση τα νεοαποκτηθέντα assets.

Γινόμαστε μάρτυρες μιας έξωσης σε realtime όπου σε μια στιγμή η ζωή σου βρίσκεται στο δρόμο, μεταξύ αγνώστων ομοιοπαθών. Πρώτα το σοκ να στοιβάξεις τη ζωή σου σ’ ένα φτηνό δωμάτιο μοτέλ και μετά η κατανόηση ότι η ζωή σου από δω και πέρα έχει αλλάξει ριζικά.

Όλα αυτά βρίσκονται σε πλήρη αντίστιξη με τη ζωή των «επώνυμων – ανώνυμων» αρπακτικών. Γι’ αυτούς το σπίτι δεν αποτελεί χώρο στέγασης και εκδίπλωσης των κοινωνικών σχέσεων,είναι απλά χώρος επίδειξης και πλούτου χωρίς συναισθηματικές φορτίσεις και μνήμες. 

Υπάρχει μια συναισθηματική κένωση που στερεί τα άτομα από κάθε νόημα και σκοπό. Μετακομίζουν συνέχεια για να ξεφύγουν από το κυνήγι των κυνηγημένων, αυτών που τους κατέστρεψαν τις ζωές τους. Η επίκληση του νόμου γίνεται για να καλύψει τη στήριξη στις ανομίες τους. Ανομίες πέρα από κάθε ηθικό κώδικα και αξία που στόχο έχει τη συντριβή των πολλών και τη συγκέντρωση πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια.

Στην πορεία το θύμα γίνεται θύτης. Η αλλαγή των ρόλων πραγματοποιείται στο υπόστρωμα δικολαβικών επιχειρημάτων. Το φταίξιμο είναι πάντα προσωπικό η ζημιά κοινωνικοποιημένη. «Λάθος επιλογή» είναι η κρίσιμη φράση. Δεν έχει κανένα νόημα να ψάχνεις για την αλήθεια και το ψέμα σε τέτοιες καταστάσεις. Σωστό – λάθος δυαδική γλώσσα απλά πράγματα. Η επιλογή παραμένει πάντα δικιά σου. Μοντάρω, ξεμοντάρω και ξανά πάλι μοντάρω. Αγοράζω φτηνά και μεταπουλώ ακριβά. Οι διαφορές αστρονομικές. Η κινητικότητα του χρήματος εγγυάται την ψηλή απόδοση. 

Τι κι αν όλα τριγύρω διαλύονται και καταστρέφονται; Ένας νέος κύκλος συσσώρευσης πραγματοποιείται μπροστά στα μάτια μας.

Το όλο σύστημα διαθέτει και άρωμα διαπλοκής, Πως θα μπορούσε άλλωστε να παρακάμπτει διαδικασίες με ένα νομιμοφανή αλλά επί της ουσίας παράνομο τρόπο; This is America! Ένα έθνος που όπως λέει ο μεσίτης Carver στην ταινία, φτιάχτηκε με κερδισμένους, για κερδισμένους, από κερδισμένους!

Τα σπίτια μπορεί να αδειάζουν, οι ψυχές όμως των ανθρώπων εξακολουθούν να τα στοιχειώνουν. Περιφέρονται εντός τους απλά για να μας το θυμίζουν, να μην το ξεχνάμε ποτέ. Το τίμημα της «επιτυχίας» είναι η μοναξιά. Ο Nash μένει μόνος.

 Όσο απύθμενη και ατελεύτητη και αν είναι η απληστία αδυνατεί να γεμίσει με τις κιτσάτες άνευ χαρακτήρος μεγαλεπαύλεις από τη στιγμή που η αρχετυπική έννοια της «εστίας» ως χώρου συναισθηματικής και ψυχολογικής φόρτισης παύει να ισχύει.

 

Ταινία γυρισμένη με σχεδόν ντοκυμενταρίστικο τρόπο, με ρυθμό και πειστικές ερμηνείες πάνω σ’ ένα θέμα που σου σφίγγει το στομάχι και σε κρατά σε αγωνία μέχρι το τέλος.

Ο Νίκος Πρινιωτάκης είναι ιστορικός - πολιτικός επιστήμονας