ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΠΑΝΔΗΜΙΑ

  

Του Σήφη Φανουράκη*

 Fuller-1962. Ο γεωδετικός θόλος πάνω από το κέντρο του Μανχάτταν

Ιστορικά, η μοντέρνα πόλη λειτούργησε πάντα ως αντίδοτο στην εξάπλωση των επιδημιών. Το περιβάλλον της ήταν δομημένο για να εμποδίσει στην εξάπλωση των επιδημιών, δεδομένου ότι, ένα από τα χαραχτηριστικά στοιχεία της είναι, οι ανοικτοί υπαίθριοι χώροι. Για παράδειγμα, στο Παρίσι ο Οσμάν την περίοδο 1850-1870 για την προώθηση του πολεοδομικού του «οράματος», προέβαλλε  ως αιτιολογία, την «εξυγίανση». Μάλιστα από το 1845 ο Γάλλος κοινωνικός μεταρρυθμιστής Βικτόρ Κονσιντεράν έγραφε: «Το Παρίσι είναι ένα τεράστιο εργαστήριο σήψης, όπου η δυστυχία, η επιδημία και η ασθένεια δρουν συνδυαστικά, όπου σπάνια διεισδύει το φως του ήλιου και ο αέρας». Στις περισσότερε ιστορικές πόλεις της Ευρώπης ίσχυσε σχεδόν η ίδια μεθοδολογία. Ιδιαίτερα την περίοδο του ΄30, οι πόλεις σταδιακά υιοθέτησαν την μοντέρνα πολεοδομία.

Είναι αλήθεια ότι, οι ιστορικές πόλεις με τους δαιδαλώδεις και στενούς δρόμους, τα στενά πεζοδρόμια εγκλωβίζουν το μολυσμένο αέρα, ενώ οι μοντέρνες πόλεις με τις πλατείες, τα πάρκα και τις ακτές, τον διαχέουν, ενώ τα δέντρα εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα με οξυγόνο. Οι ανοιχτοί υπαίθριοι χώροι, από τη μια βοηθούν το ανοσοποιητικό ανθρώπινο σύστημα, ενώ από την άλλη συμβάλλουν στην ανακοπή της εξάπλωσης του ιού.

Μάλλον δεν βοηθάει ο αποκλεισμός των πολιτών από τους ανοιχτούς χώρους και ο «εγκλωβισμός» τους στα σπίτια, στα σοκάκια και τα στενά πεζοδρόμια. 

Ο «αναγκαστικός εγκλεισμός», όσο και αν ελέγχει τη διασπορά του ιού, δημιουργεί άλλες παρενέργειες, ίσως χειρότερες από εκείνες της επιδημίας, μολύνοντας και τις ανθρώπινες σχέσεις και προκαλεί πανικό και φόβο.

Η απειλή του Κορωνοϊού επιβάλλει το «μένουμε στο σπίτι» με τραγικό τρόπο· «προωθεί» ως μοναδική στρατηγική, μόνο την ανακοπή της εξάπλωσης του ιού. 

Η κατοικία ως κύτταρο (το διαμέρισμα της πολυκατοικίας), θεωρείται η μοναδική δομή προστασίας και ανακοπής της εξάπλωσης του ιού, ενώ η ίδια η πόλη ως αστική δομή με τις πλατείες, τους δρόμους και γενικά τους  ελεύθερους χώρους θεωρείται ότι «ευνοεί» την συνεύρεση και άρα την εξάπλωσή του.

Η σημερινή πανδημία μας επιβάλλει ιστορικούς αναστοχασμούς σχετικά με το αστικό περιβάλλον το οποίο εμείς οι ίδιοι δομήσαμε και βιώνουμε.

Η αρχιτεκτονική ως επιστήμη οφείλει να αντιμετωπίσει την «κατ΄εξαίρεση» κρίση που βιώνουμε· να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για κοινωνική ευαισθητοποίηση και οραματικές επιλογές, προς την κατεύθυνση επανασχεδιασμού του αστικού περιβάλλοντος. 

Ο αρχιτεκτονικός και αστικός σχεδιασμός οφείλει να αναθεωρήσει τις μέχρι τώρα αρχές της «ευδαιμονίας και ομορφιάς»· να οραματιστεί και να ανασχεδιάσει νέου τύπου κτιριακές δομές, κατοικίας, νοσοκομείων, γηροκομείων, καταστημάτων, πολυκαταστημάτων, δρόμων, αλλά και του συνολικού αστικού περιβάλλοντος και ιδιαίτερα του πολεοδομικού· να αναθεωρήσει πλήρως την επικρατούσα λογική της κατασκευής  της σημερινής πόλης της αντιπαροχής και του κέρδους· να αλλάξει την ισχύουσα οπτική για το συλλογικό και το κατοικείν. 

Είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός χώρων, αισθητικών μεν αλλά ενταγμένων στις σημερινές περιβαλλοντικές συνθήκες, χωρίς φορμαλισμούς, για ένα καλύτερο αστικό περιβάλλον. 

Το δόγμα των πρωτοπόρων της μοντέρνας αρχιτεκτονικής : Αήρ, ήχος, φώς, είναι πάντα επίκαιρο.

Άλλωστε αυτό που ζητούσε ο Le Corbusier στα 1933, στο συνέδριο της Μοντέρνας Πόλης, στην Αθήνα ήταν, «αήρ, ήχος, φώς», λέγοντας ότι : «ο πνεύμονας, η ακοή, η όραση ικανοποιημένες. Ο οργανισμός μας θα αποκατασταθεί πάλι και δια μιας, στις πρωτόγονες συνθήκες ανάπτυξης της βιολογικής ζωής[…].Ικανοποίηση των όρων που επιτάσσει από καταβολής κόσμου, η βιολογία του ανθρώπου, δια της δημιουργίας, ενός νέου πολεοδομικού κέντρου, όπου θα ληφθούν υπ΄οψιν, ο αήρ, ο ήχος, το φώς». 

Εκείνη την εποχή βέβαια οι «πρωτοπόροι» της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, αντί να ικανοποιούν τις προτιμήσεις των ολίγων προνομιούχων, θέλησαν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της κοινότητας. Ωστόσο δεν είχαν υπολογίσει τα «εμπορικά ένστικτα» της αστικής τάξης, η οποία δεν έχασε χρόνο· σφετερίστηκε τις θεωρίες τους για λογαριασμό της, πείθοντάς τους μάλιστα να εργαστούν στην υπηρεσία της κερδοσκοπίας. Το χρήσιμο έγινε πολύ γρήγορα προσοδοφόρο, η ορθολογιστική κατοικία μετασχηματίστηκε στην «ελάχιστη» κατοικία, η ακτινωτή πόλη μεγιστοποίησε τον πληθυσμό, και η αυστηρότητα της γραμμής κατέληξε στη φτώχεια της μορφής. 

Η μοντέρνα αρχιτεκτονική που επιθυμούσε να συμβάλλει στην απελευθέρωση του ανθρώπου, δημιουργώντας ένα νέο περιβάλλον ζωής, μετασχηματίστηκε σε μια  γιγάντια επιχείρηση, η οποία υποβάθμισε την ανθρώπινη διαβίωση. 

Η μεγαλοπρέπεια με την οποία επαινείτο κάποτε η απεριόριστη ικανότητα τεχνολογίας, έχει αρχίσει να χάνεται, όχι μόνο γιατί έχουν αλλάξει οι κοινωνικές συνθήκες, αλλά γιατί έχει κυριαρχήσει η λογική του υπερκέρδους.

Το επάγγελμα του αρχιτέκτονα ήταν και είναι μια «πολιτισμική δέσμευση» και ένα πνευματικό εργαλείο, στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου, είτε πρόκειται για σχεδιασμό μιας απλής κατοικίας, είτε για ένα μουσείο, είτε για μια τράπεζα, είτε για ένα νοσοκομείο, είτε για ολόκληρη την πόλη. Τώρα και πολλά χρόνια όμως, ο ρόλος της αρχιτεκτονικής υποβαθμίστηκε σταδιακά και συμπιέστηκε από την συνεχή οικονομική πίεση. Το επάγγελμα του αρχιτέκτονα δοκιμάζεται από μια συνεχή μείωση της δράσης του, από τον απλό σχεδιασμό ενός χώρου μέχρι τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό.

Οι Αρχιτέκτονες που επαγγελματικά ασχολούνται με τον σχεδιασμό, αυτή την περίοδο, καλούνται  να επανακτήσουν τον ρόλο τους και να αναστοχαστούν  στη νέα κατάσταση που μας υποβάλλει η κατάσταση της πανδημίας. Οι αναστοχασμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν την σχέση μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου και τις αναγκαίες προσαρμογές τους σε έκτακτες καταστάσεις.

Οι χώροι εργασίας, τα δημόσια κτίρια, τα σχολικά κτίρια θα πρέπει να εξοπλιστούν πλήρως από καθολικά συστήματα ψηφιοποίησης, τα οποία θα αντικαταστήσουν την παραδοσιακή λειτουργία τους, λειτουργώντας αποτελεσματικά και με δίκτυα τηλεκπαίδευσης. Πολλές μονολειτουργικές δομές θα πρέπει να μετατραπούν σε πολυλειτουργικές. Τα καταστήματα  σίτισης, τα καφέ, τα εστιατόρια, για να μην είναι «νεκρές» οικονομικές δομές, θα πρέπει να επανασχεδιαστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγονται «συνωστισμοί», που ευνοούν την διάδοση των ιών. Απαιτούνται χώροι αυστηρά ιεραρχημένοι για πελάτες και εργαζόμενους, με αυστηρούς υγειονομικούς κανονισμούς.

Η πόλη, που αποτέλεσε  τον πρωταρχικό χώρο της εξέλιξής μας, φαίνεται να μην αποτελεί πλέον τον κατάλληλο κοινωνικό «συμπυκνωτή» για την στρατηγική διαχείριση των σύνθετων χωρικών συγκροτημάτων· ούτε θα πρέπει να εξετάζεται μόνο στη βάση της διαδραστικότητας που αποκαλύπτει τις ανθρώπινες συμπεριφορές στο αστικό μητροπολιτικό περιβάλλον. Εναλλακτικά θα πρέπει να μελετάται, ως «έξυπνη πόλη», με ποιοτικές περιβαλλοντικές αξίες, με ανανεωμένες υποδομές και νέες τεχνολογίες.

Η πανδημία αποκάλυψε την τρωτότητα της ζωής μας. Η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία θα πρέπει να «στρατευτούν» για την εξεύρεση εργαλείων επανασχεδιασμού της πόλης που θα προσφέρει προστασία από τις διάφορες «μολύνσεις». 

Είναι αλήθεια  ότι αυτή η πανδημία μας ωθεί να αποδεχτούμε ότι, σχεδόν «όλα πρέπει να αλλάξουν»· να επιστρέψουμε σε παλαιούς τύπους διαβίωσης και άλλους τρόπους του κατοικείν. Άλλωστε μια σχετική πρόταση έχει γίνει ήδη, αυτή την περίοδο, από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Stefano Boeri, καθηγητή πολεοδομίας στην αρχιτεκτονική σχολή Μιλάνου ο οποίος μας προτείνει : «εγκαταλείψετε τις πόλεις. Το μέλλον μας είναι στους βούργους (προάστια)». Σαφώς είναι μια πρόταση αναστοχασμού για την αναδιοργάνωση της διαβίωσης στις πόλεις.

Ας μη ξεχνούμε βέβαια  τον αρχιτέκτονα Τ. Ζενέτο τί έγραφε το 1969 για την ηλεκτρονική πολεοδομία και τις τηλε-ενέργειες : «Οι πόλεις μας ξόφλησαν. Έτσι όπως τις έχτισε η τρισδιάστατη πολεοδομία καταστράφηκαν. Έγιναν αποκλειστικοί χώροι της υπερτροφικής τριτογενούς παραγωγής. Σωτηρία υπάρχει μόνο στην Ηλεκτρονική. Αυτή μπορεί να φέρει την Ειρήνη στις πόλεις με τα εκατομμύρια κατοίκους. Έχουμε διαθέσιμες τις τεχνικές. Είναι οι κάθε λογής τηλενέργειες: Τηλεδιεκπεραίωση, τηλε-εργασία, τηλε-εξυπηρέτηση και τηλε-επαφές. Με τις ίδιες τηλε-ενέργειες μπορούμε κάλλιστα να μπούμε και στις πόλεις για να τις σώσουμε». 

Για την ακρίβεια νωρίτερα υποστήριζε,  «την απόσπαση των προαστίων των Αθηνών από την κυρίως πόλη, δια της συνένωσής τους σε αυτόνομες μονάδες με παράλληλη δημιουργία στο ενδιάμεσο χώρο μίας πράσινης ζώνης – κλοιού, καθοριστικής των ορίων της πόλεως, που θα πλησιάσει πάλι, την φύση στην αστική περιοχή».

Απαιτείται η επαναφορά της κουλτούρας ενός σχεδιασμού, που καθόριζε  τόσο τη χρησιμότητα, όσο και την αναγκαιότητα· για να είναι ένας σχεδιασμός απόλυτου εξανθρωπισμού  του αστικού περιβάλλοντος. Η θεωρητική αντανάκλαση της ουτοπίας της μοντέρνας πόλης θα πρέπει να επιδράσει σε όλη την πολεοδομική σκέψη· να εμβαθύνει στην ταυτότητα της τοπικής πραγματικότητας, παρόλο που θα είναι αναπόφευκτη η σύγκρουση με την παγκοσμιοποίηση.

Οι ουτοπίες όπως, ο γνωστός «θόλος πάνω από το Manhatan» του 1960 δεν προστατεύουν πλέον από πυρηνικές ή άλλες μολύνσεις· αντίθετα αποτελούν ένα χώρο εγκεφαλικού εθελοντικού «εγκλεισμού» των μητροπολιτικών πρωτοποριών του ΄60, που είχε ως στόχο να ισχυροποιήσει τη θέση της μέσα στα μαζικά μέσα ενημέρωσης και να απαλλαγεί από τις ενοχές της. 

Η θεωρητική αντανάκλαση της σημερινής μοντέρνας αρχιτεκτονικής σκέψης και πράξης, οφείλει να προκαλέσει «αναταραχή μέσα στο σύστημα και με ανατρεπτική τακτική να αψηφήσει τα «εμπορικά ένστικτα» της αστικής τάξης και ιδιαίτερα της μικρομεσαίας· οφείλει πλέον να σχεδιάζει μόνο για την κοινότητα, απαλλαγμένη από τις ενοχές της και χωρίς «έντεχνη» μετάθεση των ευθυνών της. 

* Ο Σήφης  Φανουράκης είναι αρχιτέκτονας

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΦΕΣΗ: Η ΠΥΡΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΠΑΡΟΥΤΙ

Από την υγειονομική κρίση στο lock-down και στην οικονομική ύφεση: 

προς μια εμβάθυνση του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος;

Του Μανόλη Μανιούδη*

Κάθε οικονομική κρίση συμπυκνώνει, σε ένα μεγάλο βαθμό, την ευθραυστότητα της οικονομικής οργάνωσης και (ιστορικά) ακολουθείται από μια μεταλλαγή, αν όχι του υποδείγματος, τουλάχιστον του τρόπου κατανόησης (αλλά και οργάνωσης) της οικονομίας.[1] 

Σταχυολογώντας από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή οικονομική ιστορία: η ύφεση του 1873-1896 οδήγησε στην ανοικτή αμφισβήτηση του laissez-faire και στην άνοδο του προστατευτισμού, η κρίση του 1929 στην ανάδυση του κεϋνσιανού παραδείγματος ενώ οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 στην εμβάθυνση της (νέο) φιλελευθεροποίησης των αγορών. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, είναι, από την άποψη της μοναδικότητας της, ο μαύρος κύκνος (black swan) της σύγχρονης οικονομικής ιστορίας.[2]  

Παρά την αυταπόδεικτη απελευθέρωση των αγορών, κυρίως των χρηματοπιστωτικών, πριν την κρίση, αμέσως μετά την κατάρρευση το αντίδοτο που δόθηκε ήταν μια περαιτέρω εμβάθυνση της ελεύθερης λειτουργίας των αγορών. 

Τα αποτελέσματα αυτής της εντονότερης απελευθέρωσης δεν ήταν τα ιδεατά, σύμφωνα με τα οικονομετρικά μοντέλα των διεθνών οργανισμών. Πέρα από την επιδείνωση των όρων διανομής του εισοδήματος οι ρυθμοί ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας είναι αναιμικοί ήδη από το 2018. Είναι χαρακτηριστικό πως τον Ιανουάριο του 2019 το IMF έκανε λόγο για τον κίνδυνο απομείωσης της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης.[3]

   

Ως εκ τούτου, ο COVID-19 δεν θα πρέπει να προσληφθεί ως η αιτία της ύφεσης που έρχεται. Δεν θα πρέπει να συγχέουμε το φυτίλι με το μπαρούτι! Αυτό που διαφαίνεται είναι πως μια ακόμα φορά, ο εύθραυστος χαρακτήρας της οικονομικής οργάνωσης, φαίνεται να μην είναι σε θέση να απορροφήσει τους κλυδωνισμούς ενός εξωγενούς shock. Στο πλαίσιο αυτό μια περαιτέρω εμβάθυνση της απελευθέρωσης των αγορών και μια ‘εσωτερικοποίηση’ των εξωτερικοτήτων με ανοικτή επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα, στα δημόσια αγαθά και στα κοινά (commons) απλά θα προετοιμάσει το έδαφος για μια επόμενη μεγάλη ύφεση. 

Η διασπορά του COVID-19 θα αναδείξει δυο σημαντικά ζητήματα τα οποία το (νέο) φιλελεύθερο υπόδειγμα μπορεί να αντιμετωπίσει λόγω του ίδιου του σκληρού πυρήνα του κατά Lakatos: την διαμόρφωση καλύτερων όρων διανομής (exempli gratia μέσω της πολιτικής του βασικού εισοδήματος για όλους)[4] και την απομείωση του ιδιωτικού-επιχειρηματικού χρέους (νοικοκυριών και επιχειρήσεων) το οποίο σε πολλές οικονομίες υπερβαίνει το 100% του ΑΕΠ.

Μια αύξηση των χρεοκοπιών των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων αλλά και μια πρόσθετη επίθεση στο πρεκαριάτο (precariat) το οποίο διαβιώνει, πολύ πριν από τον COVID-19, με ασταθή εισοδήματα, ελαστικές σχέσεις εργασίας και βρίσκεται πριν την χρεοκοπία θα οδηγήσει σε μείωση των δαπανών, συμπίεση της ενεργού ζήτησης και αύξηση της ανεργίας προετοιμάζοντας τον επόμενο (βαθύ) υφεσιακό κύκλο της παγκόσμιας οικονομίας.[5]  

Η μονήρης εστίαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και οι αντί-επιστημονικές ιδεοληψίες περί της ελάχιστης κρατικής παρέμβασης ενδέχεται να επιταχύνουν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση του σεναρίου ‘’L’’ το οποίο και θα συνδεθεί με την επιδείνωση της θέσης των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η νεοφιλελεύθερη αντίδραση τόσο του IMF όσο και της Παγκόσμιας Τράπεζας να παράσχουν ‘έκτακτα δάνεια’ σε αναπτυσσόμενες χώρες με αδύναμα εθνικά συστήματα υγείας μοιάζει με οιωνός ενός νέου annus horribilis.    

* Μανόλης Μανιούδης, Post-Doc, διδάσκων Πανεπιστήμιο Κρήτης

---

[1] Προς τούτο βλ. D. Milonakis and B. Fine (2011), “‘Useless but True’: Economic Crisis and the Peculiarities of Economic Science”, Historical Materialism, 19 (2): 3-31.

[2] Για τη θεώρηση του ‘μαύρου κύκνου’ βλ. N. Taleb (2008), The Black Swan, Penguin Books.

[3] https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2019/01/11/weo-update-january-2019

[4] Για μια πρόσφατη συσχέτιση του βασικού εισοδήματος με αφορμή την πανδημία του COVID-19, βλ. https://theconversation.com/trumps-right-congress-should-give-americans-1-000-right-now-to-fight-the-coronavirus-recession-133769

[5] Ήδη ο ILO κάνει λόγο για απώλεια 25 εκ. θέσεων εργασίας https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_738742/lang--en/index.htm

#ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ ... ΔΕΝ ΥΠΟΜΕΝΟΥΜΕ ΤΗ ΒΙΑ...

* Της Σταυρούλας Μήλιου

«Δεν μπορούσα να ανεχτώ άλλο αυτή την κατάσταση, είχα φτάσει στα όρια μου. Είπα στον εαυτό μου ότι κάτι τέτοιο δεν άξιζε ούτε σε εμένα ούτε στο παιδί μου. Θα έκανα τα πάντα για να έχω την αξιοπρέπεια μου και τον αυτοσεβασμό μου»

….μαρτυρία θύματος ενδοοικογενειακής βίας, όπως η ίδια είπε στο Αθηναικό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και δημοσιεύτηκε στο  CNNGreece στις 25-11-2019.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας βία ορίζεται ως «η σκόπιμη χρήση της φυσικής δύναμης ή της εξουσίας ενός ατόμου πραγματικής ή απειλής κατά του εαυτού του, κατά ενός άλλου ατόμου ή κατά ομάδας ή της κοινότητας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη μεγάλη πιθανότητα να προκαλέσει τραυματισμό, θάνατο ή ψυχική βλάβη, διαταραχή στην ανάπτυξη ή αποστέρηση».

Πιο συγκεκριμένα βία θεωρείται η οποιαδήποτε λέξη ή πράξη που στόχο έχει την εκ προθέσεως υποτίμηση ή επιβάρυνση του ατόμου σε σωματικό, συναισθηματικό ή ψυχολογικό επίπεδο.

Ο Νόμος 3500/2006 θεωρεί ως ενδοοικογενειακή βία την τέλεση της όποιας αξιόποινης πράξης σε βάρος μέλους της οικογένειας και την απαγορεύει. Με το άρθρο 3 η ενδοοικογενειακή βία θεωρείται κριτήριο του ισχυρού κλονισμού του γάμου. Με το άρθρο 4 ο νόμος απαγορεύει τη σωματική βία εις βάρος ανηλίκου ως μέσο σωφρονισμού. Με το άρθρο 8 ορίζει ως παράνομο τον εξαναγκασμό σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ακόμα και ανάμεσα στους συζύγους.

Η βία έχει δύο πρόσωπα, αυτό του θύτη και αυτό του θύματος. Αυτά βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ τους, δημιουργώντας τον κύκλο της βίας. Ο θύτης δρα και το θύμα ανέχεται.

Γυναίκες αποτελούν τα θύματα της βίας 7 στα 10 περιστατικά. Στην Ελλάδα από το 2014-2018 έχουν επίσημα καταγραφεί 13.000 περιπτώσεις.Καταγγέλλονται ένα στα είκοσι περιστατικά. Πολλά από αυτά καταγράφονται ως μικροατυχήματα στα δημόσια νοσοκομεία.

Σύμφωνα με μία ευρωπαϊκή μελέτη που έγινε αναφορικά με τις έφηβες γυναίκες, στην οποία συμμετείχε το εργαστήριο υγείας και οδικής ασφάλειας του ΕΛ.ΜΕ.ΠΑ με δέκα ευρωπαϊκές χώρες (και αυτή δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών 19-1-2020), υπάρχει αύξηση του ποσοστού καταγγελιών ενδοοικογενειακής βίας στην Κρήτη. Τα ποσοστά αφορούν κατά 52% το Ηράκλειο, κατά 30% τα Χανιά, 10% το Ρέθυμνο και 8% το Λασίθι. Τα αιτήματα αφορούν την ψυχοκοινωνική στήριξη και τη νομική βοήθεια. Οι γυναίκες αυτές κατά 63% ήταν έγγαμες με παιδιά και ανήκαν στην ηλικία των 25-39 ετών. Ένα μεγάλο ποσοστό ήταν άνεργες. Στην Κρήτη καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά κακοποίησης. Ο μέσος όρος των ευρωπαϊκών χωρών στη σεξουαλική κακοποίηση εφήβων είναι 32% ενώ στην Κρήτη 45,5%.

Συγκλονίζουν τα στοιχεία που δίνει ο ΟΗΕ σχετικά με τις γυναικοκτονίες: Καθημερινά δολοφονούνται 137 γυναίκες ανά τον κόσμο από το σύντροφο ή κάποιο συγγενή τους. «Το σπίτι είναι  το πιθανότερο μέρος διάπραξης εγκλήματος εις βάρος μίας γυναίκας». Περισσότερες από τις μισές από τις 87.000 που δολοφονήθηκαν το 2017 έπεσαν νεκρές από τα χέρια των στενών τους συγγενών. Από αυτές σχεδόν 30.000 σκοτώθηκαν από το σύντροφο τους και άλλες 20.000 από συγγενή τους.

Η γραμμή  “SOS 15900” από τον Μάρτιο 2011, που ξεκίνησε τη λειτουργία της, έχει δεχτεί 37482 κλήσεις. Στη βία κατά των γυναικών όλες είναι ευάλωτες, καθώς δεν εξαιρούνται γυναίκες με υψηλό εκπαιδευτικό ή οικονομικό επίπεδο ούτε άλλες.

Αυτή την περίοδο, λόγω πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο «ενδοοικογενειακή βία και κορονοιός». Ο εγκλεισμός μέσα σε ένα σπίτι με το θύτη είναι συχνά μαρτύριο. Ο περιορισμός έχει τεθεί ως το βασικό μέτρο πρόληψης. Οι γυναίκες παραμένουν στο σπίτι, απομονώνονται ακόμα περισσότερο από τους χώρους εργασίας και την ευρύτερη κοινωνική ζωή. Οι σύντροφοι αποκτούν μεγαλύτερο έλεγχο της ζωής τους και η βία επιδεινώνεται. 

Συχνά ο εγκλεισμός αποτελεί την αφορμή να εκδηλωθούν σοβαρές δυσκολίες στις σχέσεις και την επικοινωνία των μελών μεταξύ τους αλλά και προσωπικές συναισθηματικές ή άλλες. Επιβαρυντικοί παράγοντες του φαινομένου είναι οι απολύσεις και όλα τα επακόλουθα μιας  δριμείας κοινωνικής κρίσης που φαίνεται ότι ακολουθεί. Τα παιδιά εκτίθενται σε περιβάλλον βίας και χωρίς επαρκείς διεξόδους, το βιώνουν ακόμα εντονότερα. Πολλές φορές είναι τόση η ένταση και η επιβάρυνση των παιδιών που σηκώνουν τα ίδια το βάρος μιας καταγγελίας.

Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Οι πληροφορίες που φτάνουν στις γραμμές SOS είναι ανησυχητικές: «Σαράντα περιστατικά καταγράφηκαν συνολικά στα Επείγοντα Ορθοπεδικά Ιατρεία του Γενικού Κρατικού Νίκαιας (σε πρόσφατη εφημερία). Τα πέντε από αυτά ήταν περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Η αναλογία πριν τα περιοριστικά μέτρα ήταν δύο στα τριακόσια περίπου μίας φυσιολογικής εφημερίας. Μόνο μία από τις πέντε γυναίκες ζήτησε να εξεταστεί και από ιατροδικαστή. Οι υπόλοιπες γύρισαν πίσω στην καραντίνα…και στους τυράννους τους.» (δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών 29-3-2020).

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτιέρες απηύθυνε έκκληση παγκοσμίως για την προστασία των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών που βρίσκονται στο σπίτι, αφού είναι εκτεθειμένες συχνά στη βία πιο πολύ παρά ποτέ τις μέρες της καραντίνας.

Σύμφωνα με  δημοσίευση στην εφημερίδα «Έθνος» στις 10-4-2020, στην Ιταλία τις πρώτες 22 μέρες της καραντίνας το μήνα Μάρτιο, η αστυνομία κατέγραψε μείωση των καταγγελιών κατά 50% συγκριτικά με τα αντίστοιχα περσινά ποσοστά. Στην Ισπανία το ίδιο διάστημα οι συνομιλίες στη γραμμή βοήθειας αυξήθηκαν κατά 270%, ενώ έγιναν και 11 γυναικοκτονίες. Στη χώρα μας έχουν καταγραφεί τρεις δολοφονίες γυναικών το διάστημα της καραντίνας.

Σε καμία περίπτωση το #Μένουμε σπίτι δεν σημαίνει υπομένουμε τη βία.

Ζητάμε οι ίδιοι βοήθεια ή στηρίζουμε δικούς μας ανθρώπους να ζητήσουν, σε περίπτωση ανάγκης

Παίρνουμε τηλέφωνο τη γραμμή 15900 ή στέλνουμε email στη διεύθυνση sos15900@isotita.gr

Απευθυνόμαστε στην οποιαδήποτε υπηρεσία κοντά μας, ζητώντας βοήθεια ή στο 100.

                                     

*Η Σταυρούλα Μήλιου είναι κοινωνική λειτουργός στο ΚΟ.ΚΕ.Ψ.Υ.Π.Ε Βενιζελείου Νοσοκομείου-Νηπιαγωγός 

ΠΡΑΣΙΝΟΙ: ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ...ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ!

Πήραμε και δημοσιεύουμε το δελτίου τύπου των ΠΡΑΣΙΝΩΝ για τη μαύρη επέτειο της χούντας:

Την 21η Απριλίου 1967 επίορκοι αξιωματικοί κατάφεραν να βάλουν «στον γύψο» ολόκληρη τη χώρα, καταργώντας τη Δημοκρατία, τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών. Αυτές τις συνθήκες κανείς δημοκρατικός πολίτης δεν επιθυμεί να τις ξαναζήσει, τονίζουν οι Πράσινοι.

Οι Πράσινοι στέκονται απέναντι στους ψευτοτσαμπουκάδες της φασιστικής Δεξιάς, που αναπολούν τη σιωπή των νεκροταφείων την οποία επέβαλε η χούντα, γιατί κατά τη διάρκεια της επάρατης «επταετίας»:

• εξόντωσε τη δημοκρατία,

• ποδοπάτησε τα ανθρώπινα δικαιώματα,

• φυλάκισε, εξόρισε, βασάνισε και σκότωσε ανθρώπους για τις ιδέες τους,

• ανέδειξε την τυφλή υποταγή και τη διαφθορά ως μέσο εξέλιξης,

• οργάνωσε το δήθεν «ενωτικό» πραξικόπημα στην Κύπρο κατά της εκλεγμένης κυβέρνησης και η εθνικοφροσύνη της άνοιξε την πόρτα στην τουρκική εισβολή.

Στη θέση των στρατιωτικών πραξικοπημάτων έχουμε σήμερα διεθνώς την ανάδειξη αυταρχικών ηγετών, όπως ο Τραμπ, ο Πούτιν, ο Ερντογάν, ο Όρμπαν ή ο Κιμ Γιονγκ-ουν. Μόλις προχτές ο Μπολσονάρου της Βραζιλίας μίλησε ανοιχτά για επιβολή δικτατορίας στη χώρα. Στην πραγματικότητα αξιοποιούν τον φόβο και την ανασφάλεια για να κερδίσουν εξουσία. Και μετά προσπαθούν να πνίξουν τη δημοκρατία, ώστε να μην έχουν εμπόδια στα σχέδια τους για ένταση των ανισοτήτων, της διαφθοράς, της εξυπηρέτησης των συμφερόντων, της καταστροφής των κοινωνικών δομών και του περιβάλλοντος. Ήδη πολλοί εκφράζουν ανησυχίες για τα μέτρα ελέγχου και πανεπόπτευσης τα οποία επιβάλλονται στο όνομα της αντιμετώπισης της διάδοσης της πανδημίας, πως ήρθαν για να μείνουν.

Η δημοκρατία δεν κινδυνεύει σήμερα μόνον από ανοιχτούς εχθρούς της, όπως η Χρυσή Αυγή, η απόφαση για τη δίκη της οποίας έχει καθυστερήσει απαράδεκτα. Κινδυνεύει κυρίως από τη μειωμένη εγρήγορση των θεσμικών φορέων να την υπερασπιστούν και να τη διευρύνουν. Γι’ αυτό και επιδιώκουμε να την ενδυναμώσουμε, να την εμβαθύνουμε, να την κάνουμε πιο συμμετοχική, δίκαιη κι αποτελεσματική.

Οι πολίτες έδειξαν τον δρόμο της συμμετοχής σε μια κοινή προσπάθεια, φροντίζοντας τον ηλικιωμένο γείτονα ή στηρίζοντας τον νοσηλευτή. Θα συνεχίσουμε μαζί να δίνουμε λύσεις για τη ζωή, για τη γειτονιά και τον διπλανό μας. Τους ενεργούς, κριτικά σκεπτόμενους και συνειδητούς πολίτες φοβούνται οι χούντες, γιατί δεν μπορούν να τους ελέγξουν.

Η δημοκρατία δοκιμάζεται καθημερινά, στην πολιτική, στην κοινωνία, στους κοινωνικούς και επαγγελματικούς φορείς, στις κοινωνικές σχέσεις. Μπορεί να ριζώνει βαθιά μέσα στη συμπεριφορά, στις αξίες των πολιτών, στη λειτουργία των θεσμών, μόνον αν είναι συνειδητή επιλογή.

Και βέβαια, η δημοκρατία κινδυνεύει από τις ανισότητες, από την υπερσυγκέντρωση δύναμης και πλούτου, όταν δεν θεσπίζονται δημοκρατικοί θεσμοί ελέγχου των αγορών, των χρηματιστηρίων, των μεγάλων επιχειρήσεων, των ΜΜΕ.

Για αυτούς τους λόγους οι Πράσινοι προωθούν μια κουλτούρα μη βίας, διαφάνειας, αλληλεγγύης, διαλόγου, συνθέσεων, συνεργασιών, σεβασμού στον λόγο του αντιπάλου.

Για να θωρακιστεί πραγματικά η Δημοκρατία.

Ο ΛΟΙΜΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Του Αντώνη Σπ. Βασιλάκη

Μέρες που είναι του "σκληρού Απρίλη" του 2020, να θυμηθούμε την αρχαία Αθήνα, τον Περικλή και το Θουκυδίδη.

Το 430 π.Χ., δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου, ενέσκηψε στην πολιορκημένη από τους Σπαρτιάτες Αθήνα επιδημία λοιμική, γνωστή ως ο "λοιμός της Αθήνας".

Ο μέγας Περικλής και δυο γιοί του ήταν μέσα στα θύματά του. Αποδεκατίστηκαν περίπου το 1/3 των Αθηναίων, που ήταν τότε περίπου 300.000, όλοι έγκλειστοι μέσα στα Μακρά Τείχη. Ο ιστορικός Θουκυδίδης μολύνθηκε από τη νόσο, αλλά θεραπεύτηκε και μας άφησε μια πλήρη επιστημονική περιγραφή της νόσου, των συμπτωμάτων και της εξέλιξής της.

Όπως και σήμερα, ούτε τότε δεν έλειψαν οι δεισιδαιμονίες, οι ψεύτικες διαδόσεις, η εκμετάλλευση της απελπισίας του ανθρώπινου πόνου από τα ιερατεία και τους αγύρτες.

Αλλά ας αφήσουμε το Θουκυδίδη να μας τα πει στην εξαίρετη μετάφραση του Ελευθερίου Βενιζέλου, που την εκπόνησε πριν από 100 χρόνια, όταν βρέθηκε εκτός κυβερνητικών ευθυνών και θεωρείται κλασσική στο είδος της. Είναι άψογη φιλολογικά και υποδειγματική για τη μελέτη της σύγχρονης ιστορίας. Ο Βενιζέλος, θεωρώντας την ιστορία «σχολείο της πολιτικής», άρχισε την προεργασία της μετάφρασης του Θουκυδίδη, όταν μετά τις αποτυχημένες εκλογές του Νοεμβρίου 1920 βρέθηκε στο Παρίσι.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Ἱστορίαι 2, 47-54

Ο λοιμός

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τις πρώτες ημέρες του θέρους του 430 π.Χ., ενώ οι Πελοποννήσιοι είχαν εισβάλει, όπως και τον προηγούμενο χρόνο, στην Αττική, ξαφνικά ενέσκηψε στην Αθήνα ο λοιμός, που περιγράφεται από τον Θουκυδίδη, με την εμπειρία του ανθρώπου που νόσησε ο ίδιος, στο δεύτερο βιβλίο της Ιστορίας του, αμέσως μετά τον επιτάφιο του Περικλή. Ο λοιμός, που έως σήμερα δεν έχει ταυτιστεί πειστικά με κάποια γνωστή επιδημία, κράτησε αρχικά δύο χρόνια και επανεμφανίστηκε αργότερα, το 427/426 π.Χ. Σύμφωνα με την περιγραφή του Θουκυδίδη επρόκειτο για άκρως μεταδοτική νόσο, που έπληττε και τους ανθρώπους και τα ζώα. Όσοι προσβάλλονταν και διέφευγαν το θάνατο είχαν πλέον ανοσία.

Ο ιστορικός, θέλοντας, μεταξύ άλλων, να είναι η μαρτυρία του και πρακτικά χρήσιμη, αν τυχόν εμφανιζόταν και πάλι κάποια ανάλογη επιδημία, περιγράφει λεπτομερώς τα εξωτερικά και εσωτερικά συμπτώματα, παρακολουθώντας την πορεία που ακολουθούσε η ίδια η νόσος (από το κεφάλι προς τα κάτω άκρα), τα γενικά χαρακτηριστικά της αρρώστιας και την κατάρρευση των κοινωνικών φραγμών και αξιών που επέφερε ο λοιμός. Ανεξάρτητα από την όποια επιστημονική αξία της περιγραφής, βέβαιη είναι η λογοτεχνική της αξία: η περιγραφή του Θουκυδίδη αποτελεί το αρχέτυπο για τις περιγραφές λοιμών, ένα θέμα που άσκησε ιδιαίτερη έλξη στη λατινική και στη νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

[47] Ευθύς δε με την αρχήν του επομένου θέρους, οι Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι, με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, όπως και την πρώτην φοράν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, όπου στρατοπεδεύσαντες ήρχισαν να ερημώνουν την γην.

[3] Και πριν παρέλθουν πολλαί ημέραι από της εισβολής, παρουσιάσθη διά πρώτην φοράν εις τας Αθήνας ο λοιμός, ο οποίος ελέγετο μεν ότι είχεν ενσκήψει προηγουμένως πολλαχού, και εις την Λήμνον και εις άλλας χώρας, αλλά πουθενά δεν εμνημονεύετο λοιμώδης νόσος τοιαύτης εκτάσεως, ούτε φθορά ανθρώπων τόσον μεγάλη.

[4] Διότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την φύσιν της ασθενείας, επεχείρουν διά πρώτην φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ᾽ απέθνησκαν οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρχοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμία ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι αφορά εξ άλλου τας προς τους θεούς παρακλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν, παρητήθησαν αυτών.

[48] Η νόσος ήρχισε το πρώτον, ως λέγεται, από την νοτίως της Αιγύπτου κειμένην Αιθιοπίαν, από όπου κατέβη έπειτα εις την Αίγυπτον και την Λιβύην και επεξετάθη εις το πλείστον μέρος της Περσικής αυτοκρατορίας.

[2] Εις δε την πόλιν των Αθηνών ενέσκηψεν αιφνιδίως και προσέβαλε κατά πρώτον τους κατοίκους του Πειραιώς, και διά τούτο ελέχθη από αυτούς ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν ρίψει δηλητήριον εις τας δεξαμενάς, διότι κρήναι δεν υπήρχαν ακόμη εκεί. Αλλ᾽ ύστερον έφθασε και εις την άνω πόλιν και από τότε ηύξησε μεγάλως η θνησιμότης.

[3] Καθείς δε, είτε ιατρός είτε άπειρος της ιατρικής, ημπορεί, αναλόγως της ατομικής του κρίσεως, να ομιλή περί της πιθανής προελεύσεώς της και περί των αιτίων, τα οποία νομίζει ικανά να επιφέρουν τοιαύτην διατάραξιν των υγιεινών συνθηκών. Αλλ᾽ εγώ, που και ο ίδιος έπαθα από την νόσον, και με τα ίδια τα μάτια μου είδα άλλους πάσχοντας, θα εκθέσω την πραγματικήν της πορείαν και θα περιγράψω τα συμπτώματά της, η ακριβής παρατήρησις των οποίων θα επιτρέψη ασφαλέστερον εις τον καθένα που θα ήθελε να τα σπουδάση επιμελώς να κάμη την διάγνωσίν της, εάν ποτέ ήθελε και πάλιν ενσκήψει.

[49] Το έτος τω όντι εκείνο, κατά κοινήν ομολογίαν, έτυχε μέχρι της στιγμής της εισβολής της νόσου να είναι κατ᾽ εξοχήν απηλλαγμένον από άλλας ασθενείας. Εάν όμως κανείς υπέφερε τυχόν προηγουμένως από καμίαν άλλην ασθένειαν, όλαι κατέληγαν εις αυτήν.

[2] Όσοι εξ άλλου ήσαν ώς τότε υγιείς, χωρίς καμίαν φανεράν αιτίαν, προσεβάλλοντο αιφνιδίως από πονοκέφαλον με ισχυρόν πυρετόν και ερυθήματα και φλόγωσιν των οφθαλμών, και το εσωτερικόν του στόματος, ο φάρυγξ και η γλώσσα εγίνοντο ευθύς αιματώδη, και η εκπνοή ήτον αφύσικος και δυσώδης.

[3] Κατόπιν των φαινομένων αυτών, επηκολούθουν πτερνισμοί και βραχνάδα, και μετ᾽ ολίγον το κακόν κατέβαινεν εις το στήθος, συνοδευόμενον από ισχυρόν βήχα. Και όταν προσέβαλλε τον στόμαχον, επροκάλει ναυτίαν, και ταύτην επηκολούθουν, με μεγάλην μάλιστα ταλαιπωρίαν, εμετοί χολής, όσοι περιγράφονται υπό των ιατρών.

[4] Και εις άλλους μεν αμέσως, εις άλλους δε πολύ βραδύτερον, παρουσιάζετο τάσις προς εμετόν ατελεσφόρητος, προκαλούσα ισχυρόν σπασμόν, ο οποίος εις άλλους μεν κατέπαυεν, εις άλλους δε εξηκολούθει επί πολύ.

[5] Το σώμα εξωτερικώς δεν παρουσιάζετο πολύ θερμόν εις την αφήν, ούτε ήτο ωχρόν, αλλ᾽ υπέρυθρον, πελιδνόν, έχον εξανθήματα μικρών φλυκταινών και ελκών. Εσωτερικώς όμως εθερμαίνετο τόσον πολύ, ώστε οι ασθενείς δεν ηνείχοντο ούτε τα ελαφρότατα ενδύματα ή σινδόνια, και επέμεναν να είναι γυμνοί, και μεγίστην ησθάνοντο ευχαρίστησιν, αν ημπορούσαν να ριφθούν εντός ψυχρού ύδατος. Πολλοί δε πράγματι, οι οποίοι είχαν μείνει ανεπιτήρητοι, ερρίφθησαν εις δεξαμενάς, διότι κατετρύχοντο από δίψαν άσβεστον, αφού και το πολύ και το ολίγον ποτόν εις ουδέν ωφέλει.

[6] Και η αδυναμία τού ν᾽ αναπαυθούν, καθώς και η αϋπνία, τους εβασάνιζαν διαρκώς. Και το σώμα, εφόσον η νόσος ήτο εις την ακμήν της, δεν κατεβάλλετο, αλλ᾽ αντείχε καταπληκτικώς εις την ταλαιπωρίαν, ώστε ή απέθνησκαν οι πλείστοι την εβδόμην ή ενάτην ημέραν εκ του εσωτερικού πυρετού, πριν εξαντληθούν εντελώς αι δυνάμεις των, ή, εάν διέφευγαν την κρίσιν, η νόσος κατήρχετο περαιτέρω εις την κοιλίαν και επροκάλει ισχυράν έλκωσιν, και συγχρόνως επήρχετο ισχυρά διάρροια, ούτως ώστε κατά το μεταγενέστερον τούτον στάδιον οι πολλοί απέθνησκαν από εξάντλησιν.

[7] Διότι το νόσημα, αφού ήρχιζεν από την κεφαλήν, όπου το πρώτον εγκαθίστατο, εξετείνετο βαθμηδόν εφ᾽ όλου του σώματος, και αν κανείς ήθελε διαφύγει τον θάνατον, προσέβαλλε τα άκρα, όπου άφηνε τα ίχνη του.

[8] Καθόσον το νόσημα προσέβαλλε και τα αιδοία και τα άκρα των χειρών και ποδών, και πολλοί χάνοντες αυτά εσώζοντο, μερικοί μάλιστα έχαναν και τους οφθαλμούς. Άλλοι πάλιν, ευθύς μετά την θεραπείαν, επάθαιναν γενικήν αμνησίαν και δεν ανεγνώριζαν ούτε εαυτούς, ούτε τους οικείους των.

[50] Ο χαρακτήρ τωόντι της νόσου ήτο τοιούτος, ώστε δεν ημπορεί να περιγραφή επαρκώς διά λόγων, και όχι μόνον η σφοδρότης της προσβολής εκάστου κρούσματος υπερέβαινε γενικώς την ανθρωπίνην αντοχήν, αλλά και κατά τούτο απεδείχθη σαφέστατα ότι δεν επρόκειτο διά καμίαν από τας συνήθεις ανθρωπίνας ασθενείας, καθόσον τα όρνεα και τα τετράποδα, όσα τρώγουν τα ανθρώπινα πτώματα, μολονότι πολλοί νεκροί έμεναν άταφοι, ή δεν επλησίαζαν αυτούς, ή αν έτρωγαν από τα πτώματα, εψοφούσαν.

[2] Απόδειξις τούτου είναι η αναμφισβήτητος εξαφάνισις των ορνέων τούτων, τα οποία δεν έβλεπε κανείς ούτε πέριξ των πτωμάτων, ούτε αλλού πουθενά. Ενώ προκειμένου περί των σκύλων, το αποτέλεσμα ήτον ακόμη περισσότερον καταφανές, ως εκ του ότι συμβιούν με τους ανθρώπους.

[51] Τοιούτος λοιπόν ήτον ο γενικός χαρακτήρ της ασθενείας, διότι παραλείπω πολλά άλλα ασυνήθη συμπτώματα, κατά τα οποία τα καθέκαστα κρούσματα διέφεραν τα μεν από τα δε. Και εφόσον διήρκει η νόσος, καμία άλλη από τας συνήθεις ασθενείας δεν παρηνώχλει τους κατοίκους, εάν δε τυχόν παρουσιάζετο κανέν κρούσμα, απέληγεν εις αυτήν.

[2] Και άλλοι μεν απέθνησκαν ένεκα ανεπαρκούς νοσηλείας, άλλοι όμως μολονότι υπεβάλλοντο εις επιμελεστάτην τοιαύτην. Αλλ᾽ ουδέ και κανέν φάρμακον, δύναμαι σχεδόν να είπω, ευρέθη, του οποίου η χρήσις να είναι αποτελεσματική,

[3] διότι εκείνο που ωφέλει τον ένα, αυτό το ίδιον έβλαπτε τον άλλον, και καμία ιδιοσυγκρασία, όπως απεδείχθη, δεν ήτον αρκετά ισχυρά διά να αντισταθή, ή αρκετά ασθενής, όπως αποφύγη την ασθένειαν, αλλά όλοι αδιακρίτως υπέκυπταν εις αυτήν, και εκείνοι ακόμη που εθεραπεύοντο με πάσαν ιατρικήν επιμέλειαν.

[4] Και το φοβερώτερον εις όλην αυτήν την ασθένειαν ήτο όχι μόνον η αποθάρρυνσις των θυμάτων, όταν αντελαμβάνοντο ότι προσεβλήθησαν από την νόσον (διότι το πνεύμα των παρεδίδετο αμέσως εις απελπισίαν και εγκατέλειπαν εαυτούς εις την τύχην και δεν ανθίσταντο κατά της ασθενείας), αλλά και το γεγονός ότι, νοσηλεύοντες ο εις τον άλλον, εμολύνοντο και απέθνησκαν ωσάν πρόβατα.

[5] Και τούτο προεκάλει τους περισσοτέρους θανάτους, διότι ή απέφευγαν εκ φόβου να επικοινωνούν προς αλλήλους και οι ασθενείς απέθνησκαν εγκατελελειμμένοι, εις τρόπον ώστε πολλαί κατοικίαι ερημώθησαν δι᾽ έλλειψιν νοσηλείας, είτε επικοινωνούσαν και απέθνησκαν εκ της μολύνσεως. Η τελευταία αύτη τύχη επεφυλάσσετο ιδίως εις τους οπωσδήποτε αντιποιουμένους ευγένειαν αισθημάτων, διότι, θεωρούντες τούτο καθήκον τιμής, επεσκέπτοντο τους φίλους των, αψηφούντες τον προσωπικόν κίνδυνον, ενώ αντιθέτως οι ίδιοι οι συγγενείς, καταβαλλόμενοι από το μέγεθος της συμφοράς, εβαρύνοντο επί τέλους και παρήτουν και αυτούς τους θρήνους υπέρ των αποθνησκόντων.

[6] Ακόμη όμως περισσότερον ευσπλαχνίζοντο τους θνήσκοντας και τους ασθενείς όσοι είχαν θεραπευθή από την νόσον, διότι και εγνώριζαν αυτήν εξ ιδίας πείρας και ήσαν του λοιπού οι ίδιοι πλήρεις θάρρους, καθόσον η νόσος δεν προσέβαλλε δις τον ίδιον άνθρωπον, μετά κακής τουλάχιστον εκβάσεως. Και όχι μόνον εμακαρίζοντο αυτοί από τους άλλους, αλλά και οι ίδιοι, ένεκα της υπερβολής της παρούσης χαράς των, είχαν ως προς το μέλλον κάποιαν επιπολαίαν ελπίδα ότι δεν θ᾽ απέθνησκαν πλέον ούτε από άλλην ασθένειαν.

[52] Αλλά την εκ της νόσου ταλαιπωρίαν επηύξησεν η συγκέντρωσις του πληθυσμού της υπαίθρου χώρας εντός της πόλεως. Οι νεωστί ιδίως εισελθόντες υπέφεραν περισσότερον.

[2] Διότι δια την έλλειψιν οικιών ηναγκάζοντο να ζουν εντός παραπηγμάτων πνιγηρών ως εκ του θέρους, και οι θάνατοι επήρχοντο εν τω μέσω μεγάλης αταξίας. Νεκροί έκειντο οι μεν επί των δε, και ημιθανείς εκυλίοντο εντός των δρόμων προς όλας τας κρήνας, ως εκ της ασβέστου δίψης, και οι ιεροί περίβολοι, εντός των οποίων είχαν κατασκηνώσει, ήσαν πλήρεις νεκρών, οι οποίοι απέθνησκαν εντός αυτών.

[3] Διότι επειδή το κακόν τους κατεβασάνιζεν, οι άνθρωποι μη γνωρίζοντες ποίον θα είναι το τέλος των, ολιγώρως είχον προς πάντα θείον και ανθρώπινον νόμον.

[4] Ως εκ τούτου, τα έθιμα, προς τα οποία συνεμορφώνοντο έως τότε, προκειμένου περί ενταφιασμού, κατεπατήθησαν όλα, και καθείς έθαπτε τους νεκρούς του όπως ημπορούσε. Πολλοί μάλιστα, ένεκα ελλείψεως των απαιτουμένων δια την ταφήν υλικών, λόγω του ότι πολλοί εκ της οικογενείας των είχαν ήδη προαποθάνει, προσέφευγαν εις μέσα ταφής βδελυρά. Διότι άλλοι μεν απέθεταν πρώτον τον ιδικόν των νεκρόν επί ξένης πυράς και την ήναπταν, προλαμβάνοντες εκείνους που την είχαν στήσει, άλλοι δε, ενώ άλλος νεκρός εκαίετο ήδη, έρριπταν επάνω εκείνον που έφεραν και έφευγαν.

[53] Αλλ᾽ η νόσος εισήγαγε προσέτι και άλλας χειροτέρας μορφάς ανομίας εις την πόλιν. Διότι πολλοί, οι οποίοι προηγουμένως απέκρυπτον την επίδοσίν των εις αθεμίτους ηδονάς, παρεδίδοντο ήδη εις αυτάς χωρίς καμίαν επιφύλαξιν, καθόσον έβλεπαν πόσον αιφνιδία ήτον η μετάπτωσις, αφ᾽ ενός μεν των πλουσίων, οι οποίοι εξαίφνης απέθνησκαν, αφ᾽ ετέρου δε των τέως εντελώς απόρων, οι οποίοι εις μίαν στιγμήν υπεισήρχοντο εις τας περιουσίας εκείνων.

[2] Ως εκ τούτου, απεφάσιζαν να χαρούν την ζωήν των όσον ημπορούσαν ταχύτερον, επιδιδόμενοι εις τας απολαύσεις, διότι εθεώρουν και την ζωήν και τον πλούτον εξίσου εφήμερα.

[3] Και κανείς δεν ήτο διατεθειμένος να υποβάλλεται προκαταβολικώς εις ταλαιπωρίας προς επιδίωξιν σκοπού, τον οποίον ενόμιζεν ενάρετον, αφού εθεώρει αμφίβολον, αν θα επιζήση, διά να πραγματοποίηση αυτόν, μόνον δε ό,τι παρείχεν άμεσον απόλαυσιν, και ό,τι καθ᾽ οιονδήποτε τρόπον ωδήγει εις τούτο, τούτο κατήντησε να θεωρήται και ενάρετον και χρήσιμον. 

[4] Αλλά φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων κανείς δεν τους συνεκράτει, αφ᾽ ενός μεν διότι βλέποντες ότι όλοι εξ ίσου απέθνησκαν, έκριναν ότι καμία δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ ευσεβείας και ασεβείας, εξ άλλου δε επειδή κανείς δεν επίστευεν ότι θα επιζήση, διά να δώση λόγον των εγκλημάτων του και τιμωρηθή δι᾽ αυτά. Τουναντίον, όλοι εθεώρουν ότι η ήδη κατεψηφισμένη κατ᾽ αυτών και επί των κεφαλών των επικρεμαμένη τιμωρία ήτο πολύ βαρυτέρα και ότι, πριν επιπέση κατ᾽ αυτών, εύλογον ήτο να χαρούν οπωσδήποτε την ζωήν των.

[54] Εις τοιαύτην συμφοράν περιπεσόντες οι Αθηναίοι, εταλαιπωρούντο, καθόσον και εντός της πόλεως η θνησιμότης ήτο μεγάλη και εκτός αυτής τα κτήματά των ερημώνοντο.

[2] Μερικοί μάλιστα κατά την διάρκειαν της δυστυχίας ενθυμήθησαν, όπως ήτο φυσικόν, τον επόμενον στίχον, περί του οποίου οι πρεσβύτεροι απ᾽ αυτούς εβεβαίωναν, ότι εψάλλετο εις παλαιοτέραν εποχήν· «Θα έλθη δωρικός πόλεμος και λοιμός μαζί μ᾽ αυτόν.»

[3] Είναι αληθές ότι αντέτειναν μερικοί ότι ο παλαιός στίχος ωμιλούσε περί λιμού και όχι λοιμού, αλλ᾽ επί του παρόντος επεκράτησε φυσικά η γνώμη ότι η λέξις, της οποίας είχε γίνει χρήσις εις το άσμα, ήτο λοιμός, καθόσον οι άνθρωποι εμνημόνευαν τον στίχον σύμφωνα με τα παθήματά των. Αλλ᾽ εάν ποτέ επέλθη άλλος δωρικός πόλεμος μετά τον σημερινόν, και συμπέση να επέλθη λιμός, μου φαίνεται πιθανόν ότι τον στίχον θα ψάλλουν με την λέξιν αυτήν.

[4] Ενθυμήθησαν επίσης, όσοι τον εγνώριζαν, και τον προς τους Λακεδαιμονίους χρησμόν, όταν εις ερώτησίν των προς τον θεόν, εάν πρέπη να πολεμήσουν, ούτος απήντησεν ότι, εάν διεξαγάγουν τον πόλεμον με όλας των τας δυνάμεις, θα νικήσουν, βεβαιών συνάμα ότι και αυτός θα τους βοηθήση.

[5] Όσον λοιπόν αφορά τον χρησμόν, τα τότε συμβαίνοντα εθεώρουν σύμφωνα με τας προβλέψεις του. Το βέβαιον είναι ότι η νόσος ήρχισεν ευθύς μετά την εισβολήν των Πελοποννησίων, και εις μεν την Πελοπόννησον δεν επεξετάθη, τουλάχιστον εις βαθμόν άξιον λόγου, αλλ᾽ εθέρισε προ πάντων μεν τας Αθήνας, έπειτα δε και μερικούς πολυανθρωποτέρους συνοικισμούς. Τοιαύτη υπήρξεν η πορεία της νόσου.

(μετάφραση Ελευθέριος Βενιζέλος)

* Ο Αντώνης Σπ. Βασιλάκης είναι αρχαιολόγος