Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ

Του Αλέξανδρου Μαυρικάκη

Η «κληρονομιά» της Αντιγόνης ¹ για την αντίσταση του πολίτη στην πολιτική εξουσία που υπερβαίνει τις δικαιοδοσίες της και καταστρατηγεί τα δικαιώματά του, δεν πρέπει να χαθεί. Σε μια εποχή που η πολιτική έχει υπαχθεί στην οικονομία, οι «κληρονομιές» πανανθρώπινων αξιών αποτελούν εγγύηση και ανάχωμα για να μη βαδίζει ο κόσμος στη σκιά δογμάτων όπως το  «There Is No Alternative». 

Δεν πρέπει να χαθεί η μνήμη των πράξεων εύψυχων συμπολιτών μας που αρνήθηκαν να υπακούσουν στις εντολές κάποιων επίορκων στρατιωτικών που κατέλυσαν πριν από πενήντα χρόνια την δημοκρατία στη χώρα μας.

*

Την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος, 21 Απριλίου 1967, συγκεντρώθηκε πολύς κόσμος στην Πλατεία Ελευθερίας του Ηρακλείου, λίγο πριν την απαγόρευση της κυκλοφορίας και ξεκίνησε η πρώτη διαδήλωση ενάντια στη χούντα, ίσως η πρώτη πανελλαδικά ². 

Το πλήθος των πολιτών ανερχόταν, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, σε πέντε έως επτά χιλιάδες, ενώ, σύμφωνα με άλλες, ήταν πολύ περισσότεροι. Σε κάθε περίπτωση ήταν αρκετός κόσμος σε μια πόλη που οι κάτοικοι εκείνη την εποχή ανερχόταν σε ογδόντα χιλιάδες περίπου. Οι διαδηλωτές συγκρούστηκαν με την αστυνομία. 

Ο διοικητής της αστυνομικής διεύθυνσης (κατά πληροφορίες δημοκρατικών πεποιθήσεων) και ο νομάρχης απεύθυναν έκλυση στον κόσμο να διαλυθεί για να μην υπάρξει αιματοκύλισμα. Λίγη ώρα αργότερα έφτασε τμήμα στρατού (οι πληροφορίες κάνουν λόγο για δυο λόχους) από την Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού (ΣΕΑΠ) ³ και ο συγκεντρωμένος κόσμος διαδηλώνοντας και φωνάζοντας συνθήματα κατά της χούντας απωθήθηκε προς την δυτική είσοδο της πόλης (Χανιόπορτα) στήνοντας οδοφράγματα. 

Τα πνεύματα είχαν οξυνθεί και κάποιες συμπλοκές με στρατιώτες (που ήταν νέα παιδιά και χωρίς καμιά εμπειρία σε τέτοιου είδους εμπλοκές) είχαν ως αποτέλεσμα να πυροβολήσουν στον αέρα (μάλλον και από το φόβο τους μήπως αφοπλιστούν) και μετά στο ψαχνό τραυματίζοντας ένα διαδηλωτή, πυροβολώντας τον σχεδόν εξ επαφής στον μηρό.

Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε και πάλι διαδήλωση στην κεντρική πλατεία που διαλύθηκε μετά από σύγκρουση με το στρατό. Κατά την διάρκεια της ακούστηκε η πρόταση από κάποιους (σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες) να καταληφθεί τοπικής εμβέλειας ραδιοσταθμός. Αν καταλάμβαναν οι διαδηλωτές τον ραδιοσταθμό και αν βρισκόταν κάποια ηγετική προσωπικότητα εκείνη την χρονική στιγμή να αναλάβει την οργάνωση και να καθοδηγήσει τον κόσμο, ίσως η εξέλιξη των γεγονότων να ήταν διαφορετική.

Αμέσως μετά, στα περίχωρα του Ηρακλείου, με σκοπό την οργάνωση της αντίστασης, πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις από γνωστούς συμπολίτες. Σε πρώτη φάση μοίρασαν αυτοσχέδιες προκηρύξεις αντιδικτατορικού περιεχομένου που έριξαν κάτω από τις πόρτες των σπιτιών και των καταστημάτων της πόλης. Από άλλη αντιστασιακή οργάνωση της Κρήτης συζητήθηκε και σχεδιάστηκε η σύλληψη του Παττακού αλλά το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε γιατί η οργάνωση προδόθηκε (σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες). Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα πολλοί συνελήφθησαν και κάποιοι δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε εξοντωτικές  ποινές από τα στρατοδικεία.  

*

Ο ιστός του κόσμου είναι χτισμένος από τυχαιότητα και αναγκαιότητες, από την επιθυμία του ανθρώπου για αξιοπρέπεια και από την ανάγκη με «λεύτερο στόμα τη γνώμη» ⁴ του να λέει. Οι πράξεις αντίστασης κατά της χούντας πήραν πολλές μορφές και συνεχίστηκαν όλη την επταετία από διαφορετικές οργανώσεις που προερχόταν από μεγάλο μέρος του πολιτικού φάσματος και με διαφορετικά αποτελέσματα. Σημαντικό στοιχείο, που δεν έχει επαρκώς αξιολογηθεί, αποτελεί το γεγονός πως ο κόσμος αντιμετώπισε τη χούντα ως ξένο σώμα με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να αποκτήσει σοβαρά πολιτικά ερείσματα και λαϊκή αποδοχή. 

Από τις κορυφαίες πράξεις αντίστασης υπήρξε η απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου από τον Παναγούλη (13 Αυγούστου 1968). Η πρώτη μεγάλη μαζική διαδήλωση έγινε την ημέρα της κηδείας του Παπανδρέου (3 Νοεμβρίου 1968) με το σύνθημα «τι κάνατε τα όχι μας», η δεύτερη στη κηδεία του Σεφέρη (22 Σεπτεμβρίου 1971) με το  πλήθος να τραγουδάει Θεοδωράκη  και η τρίτη στο μνημόσυνο του Παπανδρέου (4 Νοεμβρίου 1973). Τον Απρίλιο του 1972 οργανώθηκαν δυο διαδηλώσεις από φοιτητές στην Αθήνα που διαλύθηκαν με βία και έγιναν αρκετές συλλήψεις.

Οι φυλακές, οι εξορίες και οι βασανισμοί στα ξερονήσια, τα φρικτά βασανιστήρια στην «ταράτσα» υπό τους ήχους της μοτοσυκλέτας, η κτηνωδία των βασανιστηρίων της ΕΣΑ, οι απάνθρωποι βασανισμοί στο «ΕΛΛΗ» δεν λειτούργησαν αποτρεπτικά, όπως ίσως έλπιζαν οι χουντικοί. 

Οι προσπάθειες ανατροπής του καθεστώτος δεν σταμάτησαν (κίνημα ναυτικού, δημιουργία οργανώσεων, φοιτητικό κίνημα). Η κατάληψη της Νομικής και η εξέγερση του Πολυτεχνείου (που ακύρωσε σχεδιασμούς και προσπάθειες «ομαλής μεταβίβασης» της χουντικής εξουσίας) υπήρξαν φυσική συνέχεια των πράξεων αντίστασης. Και οι δυο αυτές πράξεις ανυπακοής και αντίστασης έγιναν αποδεκτές πολιτικά από τον ελληνικό λαό που ανταποκρίθηκε στα μηνύματα των φοιτητών δείχνοντας την αντίθεσή του. 

Η συμπαράσταση που επέδειξε ο ελληνικός λαός και η αντίθεση του στο φασιστικό καθεστώς, έγιναν εμφανείς κατά την διάρκεια της κατάληψης του Πολυτεχνείου αλλά και μετά την εισβολή και το κύμα διώξεων που εξαπέλυσε η ασφάλεια, δείχνοντας το χάσμα που επικρατούσε ανάμεσα στο λαό και την κυβέρνηση των πραξικοπηματιών.                                        

*

Η αναφορά σε ιστορικά γεγονότα αντίστασης ⁵ αποτελεί υπόμνηση πως πάντα θα υπάρχουν αυτοί που η αξιοπρέπεια τους δεν τους επιτρέπει να υπακούουν σε πολιτικές παραβίασης ανθρώπινων αξιών, καταπάτησης δημοκρατικών δικαιωμάτων και πολύ περισσότερο σε πράξεις κατάλυσης της δημοκρατικής νομιμότητας. 

Σήμερα στην εποχή της κυριαρχίας του Σάϋλοκ και της λογιστικοποίησης του πολιτικού λόγου, σε μια Ευρώπη που υψώνονται συρματοπλέγματα και γίνονται ορατά τα σημάδια της διάλυσης και της απειλής από νεοπλασματικά μορφώματα, οι πολίτες αντιμετωπίζουν καθημερινά τον εφιάλτη της ανέχειας και της παρακμής αναζητώντας οράματα και προοπτική.

Η αντίσταση της Αντιγόνης στην εξουσία που αυθαιρετεί και καταπατεί δικαιώματα και η ανυπακοή της σε αυτήν και σε όσους πιστεύουν πως «στον άρχοντα της ανήκει η πόλη» ⁶ είναι η αντίσταση του πολίτη. «Δικαίωμα δεν έχει να φράζει το έχει μου» ⁷ απαντά η Αντιγόνη στην αδελφή της και στον Κρέοντα, με ανωτερότητα και αποφασιστικότητα  λέγει: «Ούτε στοχάστηκα ποτέ πως έχουν κύρος οι δικές σου προσταγές […]» ⁸      

     

Ο Αλέξανδρος Μαυρικάκης είναι οικονομολόγος MSc 

alex@staff.teicrete.gr

1  Αντιγόνη, Τραγωδία του Σοφοκλή με μεγάλο πολιτικό βάθος.

2 Το μεσημέρι της 21 ης Απριλίου, στα  Γιάννενα σημειώθηκε λαϊκή αντίδραση στο πραξικόπημα, όταν πολλοί φοιτητές με καθηγητές τους συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο του Πανεπιστημίου της  πόλης παρουσία και του δημάρχου. Η χωροφυλακή που επενέβη συνέλαβε 14 φοιτητές και τον δήμαρχο.

    

3 Επικεφαλής ήταν ο στρατιωτικός διοικητής (φρούραρχος) Απόστολος Τζουβελέκης και η παρέμβασή του κρίθηκε αναγκαία γιατί ο διοικητής της Αστυνομίας δεν διέλυσε βιαίως την διαδήλωση. Ο ίδιος αυτός φρούραρχος εξέδωσε αργότερα διαταγή με την οποία διέτασσε τους πολίτες να μην αγοράζουν εμπορεύματα από καταστήματα που οι ιδιοκτήτες τους ήταν αριστεροί.

4 Από τον Προμηθέα Δεσμώτη, μετάφραση Τ.Ρούσος , Κάκτος 

5 Κάποτε θα πρέπει να γραφεί η ιστορία της αντίστασης κατά της χούντας στη Κρήτη και να δημοσιοποιηθούν τα ονόματα των συμπολιτών μας που  αντιστάθηκαν, συνελήφθησαν, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν υπερασπιζόμενοι τη δημοκρατία.    

6 Από την Αντιγόνη του Σοφοκλή, μετάφραση Κ.Γεωργουσόπουλος, Κάκτος

7 Ο.π.

8 Ο.π