Από την υγειονομική κρίση στο lock-down και στην οικονομική ύφεση:
προς μια εμβάθυνση του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος;
Του Μανόλη Μανιούδη*
Κάθε οικονομική κρίση
συμπυκνώνει, σε ένα μεγάλο βαθμό, την ευθραυστότητα της οικονομικής οργάνωσης
και (ιστορικά) ακολουθείται από μια μεταλλαγή, αν όχι του υποδείγματος,
τουλάχιστον του τρόπου κατανόησης (αλλά και οργάνωσης) της οικονομίας.[1]
Σταχυολογώντας από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή οικονομική ιστορία: η ύφεση του
1873-1896 οδήγησε στην ανοικτή αμφισβήτηση του laissez-faire και στην άνοδο του
προστατευτισμού, η κρίση του 1929 στην ανάδυση του κεϋνσιανού παραδείγματος ενώ
οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 στην εμβάθυνση της (νέο)
φιλελευθεροποίησης των αγορών. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, μετά την
κατάρρευση της Lehman Brothers,
είναι, από την άποψη της μοναδικότητας της, ο μαύρος κύκνος (black swan) της σύγχρονης
οικονομικής ιστορίας.[2]
Παρά την αυταπόδεικτη απελευθέρωση των αγορών, κυρίως των χρηματοπιστωτικών,
πριν την κρίση, αμέσως μετά την κατάρρευση το αντίδοτο που δόθηκε ήταν μια
περαιτέρω εμβάθυνση της ελεύθερης λειτουργίας των αγορών.
Τα αποτελέσματα αυτής
της εντονότερης απελευθέρωσης δεν ήταν τα ιδεατά, σύμφωνα με τα οικονομετρικά
μοντέλα των διεθνών οργανισμών. Πέρα από την επιδείνωση των όρων διανομής του
εισοδήματος οι ρυθμοί ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας είναι αναιμικοί ήδη
από το 2018. Είναι χαρακτηριστικό πως τον Ιανουάριο του 2019 το IMF έκανε
λόγο για τον κίνδυνο απομείωσης της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης.[3]
Ως εκ τούτου, ο COVID-19 δεν θα πρέπει να προσληφθεί ως
η αιτία της ύφεσης που έρχεται. Δεν θα πρέπει να συγχέουμε το φυτίλι με το
μπαρούτι! Αυτό που διαφαίνεται είναι πως μια ακόμα φορά, ο εύθραυστος
χαρακτήρας της οικονομικής οργάνωσης, φαίνεται να μην είναι σε θέση να
απορροφήσει τους κλυδωνισμούς ενός εξωγενούς shock. Στο πλαίσιο αυτό μια περαιτέρω εμβάθυνση της απελευθέρωσης
των αγορών και μια ‘εσωτερικοποίηση’ των εξωτερικοτήτων με ανοικτή επίθεση στα
εργασιακά δικαιώματα, στα δημόσια αγαθά και στα κοινά (commons) απλά θα προετοιμάσει το έδαφος
για μια επόμενη μεγάλη ύφεση.
Η διασπορά του COVID-19 θα αναδείξει δυο σημαντικά ζητήματα τα οποία το (νέο)
φιλελεύθερο υπόδειγμα μπορεί να αντιμετωπίσει λόγω του ίδιου του σκληρού πυρήνα
του κατά Lakatos: την
διαμόρφωση καλύτερων όρων διανομής (exempli gratia μέσω της πολιτικής του βασικού εισοδήματος για όλους)[4]
και την απομείωση του ιδιωτικού-επιχειρηματικού χρέους (νοικοκυριών και
επιχειρήσεων) το οποίο σε πολλές οικονομίες υπερβαίνει το 100% του ΑΕΠ.
Μια αύξηση των χρεοκοπιών των
νοικοκυριών και των επιχειρήσεων αλλά και μια πρόσθετη επίθεση στο πρεκαριάτο (precariat) το οποίο
διαβιώνει, πολύ πριν από τον COVID-19,
με ασταθή εισοδήματα, ελαστικές σχέσεις εργασίας και βρίσκεται πριν την
χρεοκοπία θα οδηγήσει σε μείωση των δαπανών, συμπίεση της ενεργού ζήτησης και
αύξηση της ανεργίας προετοιμάζοντας τον επόμενο (βαθύ) υφεσιακό κύκλο της
παγκόσμιας οικονομίας.[5]
Η μονήρης εστίαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και οι αντί-επιστημονικές
ιδεοληψίες περί της ελάχιστης κρατικής παρέμβασης ενδέχεται να επιταχύνουν τις
προϋποθέσεις για την εμφάνιση του σεναρίου ‘’L’’ το οποίο και θα συνδεθεί με την επιδείνωση της θέσης των
κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η νεοφιλελεύθερη αντίδραση τόσο του IMF όσο
και της Παγκόσμιας Τράπεζας να παράσχουν ‘έκτακτα δάνεια’ σε αναπτυσσόμενες
χώρες με αδύναμα εθνικά συστήματα υγείας μοιάζει με οιωνός ενός νέου annus horribilis.
* Μανόλης Μανιούδης, Post-Doc, διδάσκων Πανεπιστήμιο Κρήτης
[1] Προς τούτο βλ. D. Milonakis and B. Fine (2011),
“‘Useless but True’: Economic Crisis and the Peculiarities of Economic
Science”, Historical Materialism, 19
(2): 3-31.
[2] Για τη
θεώρηση του ‘μαύρου κύκνου’ βλ. N.
Taleb (2008), The Black Swan, Penguin
Books.
[4] Για μια
πρόσφατη συσχέτιση του βασικού εισοδήματος με αφορμή την πανδημία του COVID-19, βλ. https://theconversation.com/trumps-right-congress-should-give-americans-1-000-right-now-to-fight-the-coronavirus-recession-133769
[5] Ήδη ο ILO κάνει
λόγο για απώλεια 25 εκ. θέσεων εργασίας https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_738742/lang--en/index.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου