.: ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΓΕΩΠΑΡΚΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΧΩΡΑΣ

Του Χαράλαμπου Φασουλά

Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια μια νέα πρωτοβουλία για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και παράλληλα, τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη αγροτικών περιοχών, έχει ξεκινήσει στην Ευρώπη. Η πρωτοβουλία αυτή βασίστηκε στην αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος με τρόπο που να είναι επωφελής για το σύνολο των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών μιας περιοχής, και παράλληλα τον άνθρωπο ο οποίος κατοικεί και θα πρέπει να επιβιώσει στη συγκεκριμένη περιοχή. Τα προβλήματα προστασίας, διαχείρισης αλλά κυρίως τα τελευταία χρόνια, εξεύρεσης των απαραίτητων πόρων για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, είναι αυτά που έχουν οδηγήσει πολλούς διεθνείς οργανισμούς και τοπικούς φορείς να αναθεωρήσουν τα σχέδια και τις πρακτικές διαχείρισης του Φυσικού Περιβάλλοντος.

Μια από τις πρωτοβουλίες που φαίνεται εκ του αποτελέσματος ότι αντιμετωπίζουν τα παραπάνω προβλήματα και αναγκαιότητες είναι τα Γεωπάρκα. Τι είναι όμως τα Γεωπάρκα;

Τα γεωπάρκα είναι περιοχές που στοχεύουν στην προστασία και ανάδειξη του συνόλου των στοιχείων της Γης ενός τόπου, με έμφαση στα πετρώματα και το ανάγλυφο και τη χρήση τους για τη Βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Βασικοί στόχοι τους είναι η βιώσιμη διαχείριση των περιοχών τους και η στήριξη της τοπικής οικονομίας και των προϊόντων μέσα από την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο Γεω-τουρισμός.

Τα γεωπάρκα μπορεί να είναι προστατευόμενες ή υπό διαχείριση περιοχές, με ξεκάθαρα όρια, σημαντικό πλούτο γεωλογικών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, όπως επίσης και πολιτισμικό κεφάλαιο. Τα γεωπάρκα περιλαμβάνουν θέσεις ιδιαίτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος, που ονομάζονται γεώτοποι, όπως επίσης περιβαλλοντικού, ιστορικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος, οι οποίες συνδέονται μέσω δικτύων περιπατητικών, περιηγητικών και άλλων διαδρομών. Τα γεωπάρκα θα πρέπει να έχουν ένα ισχυρό φορέα διαχείρισης κατάλληλο για την εξεύρεση των αναγκαίων ανθρώπινων και οικονομικών πόρων για τη λειτουργία τους και θα πρέπει να διαχειρίζονται τις περιοχές τους με βάση τις αρχές βιώσιμης, τοπικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος.

Τα γεωπάρκα δεν αποτελούνται μόνο από προστατευόμενες περιοχές. Μπορεί να περιλαμβάνουν τέτοιες, είναι όμως απαραίτητο να περιλαμβάνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τον πολιτισμό. Είναι ένα υπερσύνολο φυσικών, ανθρώπινων και πολιτισμικών χαρακτηριστικών με έμφαση στα στοιχεία αναγλύφου, πετρωμάτων και φύσης. Στην ουσία αποτελούν τα ίδια ένα τοπικό δίκτυο.

Οι γεώτοποι, όπως και αντίστοιχα οι οικότοποι μιας περιοχής και γενικότερα η φυσική κληρονομιά, αναγνωρίζονται σήμερα ως σημαντικά οικονομικά κεφάλαια ενός τόπου που χρήζουν διατήρησης και προστασίας. Οι διάφορες προσπάθειες βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης βασίζονται ακριβώς στα στοιχεία αυτά της φυσικής κληρονομιάς για την ανάπτυξη μορφών εναλλακτικού τουρισμού και εκπαίδευσης. Σε πολλές περιπτώσεις τα Γεωπάρκα δρουν σαν φορείς τουριστικής προβολής και ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης. Όπως αναφέρεται από την UNESCO στην ιστοσελίδα της, τα γεωπάρκα δεν είναι μόνο για τη Γη, είναι και για τους ανθρώπους!

Το σημαντικό και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των γεωπάρκων είναι ότι στην ουσία δημιουργούνται από τους ίδιους τους κατοίκους και τις τοπικές αρχές και αντιπροσωπεύουν μια bottom - up προσέγγιση, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες προστατευόμενες περιοχές που συνήθως επιβάλλονται από τις κεντρικές αρχές στη βάση. Ένα άλλο πολύ σημαντικό, διακριτό χαρακτηριστικό τους είναι ότι όλα τα γεωπάρκα αξιολογούνται κάθε τέσσερα χρόνια με συγκριμένη μεθοδολογία και από ειδικούς αξιολογητές διεθνών οργανισμών και εφόσον δεν πληρούνται τα προκαθορισμένα στάνταρ ποιότητας προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων μπορεί να χάσουν την αναγνώριση αυτή.

Κύριοι στόχοι ενός γεωπάρκου είναι:

ü να αναδείξει τα πλούσια χαρακτηριστικά της Γης (Γαίας- εξ ου και το πρόθεμα γεω-) μιας περιοχής,

ü να τα προβάλει κατάλληλα και να τα προστατεύει με σκοπό αυτά να αποτελέσουν έναν πόρο που θα συμβάλει στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο γεωτουρισμός,

ü να εκπαιδεύει τους επισκέπτες και τους κατοίκους,

ü να προσφέρει υψηλής ποιότητας αγαθά και υπηρεσίες

ü και να στηρίζει την τοπική οικονομία.

Τα Γεωπάρκα ξεκίνησαν σαν μεμονωμένες περιοχές αλλά σύντομα άρχισαν να λειτουργούν με τη μορφή δικτύων, αρχικά σε επίπεδο Ευρώπης και στη συνέχεια παγκοσμίως. Τα εργαλεία που προσφέρουν τα δίκτυα αυτά είναι η αλληλοϋποστήριξη των μελών τους, η μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειριών ανάμεσα στα μέλη, η ύπαρξη μιας τεράστιας δεξαμενής υποψήφιων επισκεπτών στην Ευρώπη και παγκοσμίως και η κατοχύρωση των λογότυπων τους σαν σήματα ποιότητας και παροχής υψηλού επιπέδου υπηρεσιών στην Ευρώπη και αργότερα παγκοσμίως. Επιπλέον, η υποστήριξη και αναγνώριση από την UNESCO αποτελεί ένα άλλο ισχυρό εργαλείο καταξίωσης και αναγνώρισης παγκοσμίως.

Ευρωπαϊκά και Παγκόσμια Γεωπάρκα

Τα Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα, ιδρύθηκαν σαν θεσμός με τη μορφή δικτύου το 2000 από τέσσερις αγροτικές περιοχές της Ευρώπης ανάμεσα στις οποίες και το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου μέσω ενός προγράμματος LEADER. Το 2001 εντάχθηκε στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και η περιοχή του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη, ενώ σχετικά πρόσφατα και άλλες δύο περιοχές, ο Χελμός Βουραϊκός από την Πελοπόννησο και ο Βίκος – Αώος από την Ήπειρο. Με την ένταξη των δύο αυτών περιοχών δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το αντίστοιχο Φόρουμ των Ελληνικών Γεωπάρκων με σκοπό το συντονισμό και την προώθηση του έργου των Γεωπάρκων σε εθνικό επίπεδο. Στο Φόρουμ αυτό εκτός από τα Γεωπάρκα συμμετέχει και η Εθνική Επιτροπή για την UNESCO, το ΙΓΜΕ, τα Υπουργία Τουρισμού και Περιβάλλοντος και άλλοι Ακαδημαϊκοί φορείς. Σήμερα στην Ευρώπη υπάρχουν 70 Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα.

Από το 2004 η UNESCO υπέγραψε σύμφωνο συνεργασίας με τα Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα και στήριξε τη δημιουργία του Παγκόσμιου Δικτυού Γεωπάρκων στα οποία συμμετείχαν όλα τα τότε Ευρωπαϊκά και αρκετά Ασιατικά Γεωπάρκα. Και τα δύο δίκτυα συνέχισαν την επιτυχημένη τους πορεία και διευρύνονταν διαρκώς με τη συμμετοχή νέων περιοχών και νέων χωρών.

Έτσι, το Νοέμβριο του 2015 η UNESCO αναγνώρισε επίσημα τα Παγκόσμια γεωπάρκα, ως το Τρίτο πρόγραμμα του οργανισμού (μετά τα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και τα Βιοσφαιρικά Αποθέματα) μέσα από το πρόγραμμα International Geoparks and Geoscience Program. Όλα τα Ευρωπαϊκά και τα Παγκόσμια γεωπάρκα εντάχθηκαν έτσι στις αναγνωρισμένες περιοχές της UNESCO που σήμερα αποτελούνται από 128 γεωπάρκα σε όλο τον κόσμο. Από την Ελλάδα αναγνωρίστηκαν πέντε περιοχές, η Νήσος Λέσβος, το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη, το Γεωπάρκο Χελμού-Βουραϊκού, το Γεωπαρκο Βίκου-Αωου και πρόσφατα το Γεωπάρκο Σητείας.

Η Κρήτη βρίσκεται να είναι η μοναδική ελληνική περιφέρεια με δύο γεωπάρκα. Η αναγνώριση από την UNESCO προσδίδει στα Γεωπάρκα ένα σημαντικό, διεθνές Brand Name, αξιολογεί ως διεθνούς σημασίας το αβιοτικό περιβάλλον της κάθε περιοχής, αναγνωρίζει ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών και προσφέρει μια δωρεάν διεθνή προβολή του κάθε τόπου.

Η συμμετοχή βέβαια στα Παγκόσμια Γεωπάρκα της UNESCO όπως και τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα είναι τετραετούς διάρκειας που με το τέλος της ακολουθεί μια αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης με εξωτερικούς κριτές που μπορεί να προσφέρει τη συνέχεια της αναγνώρισης, όμως και την απένταξη από τα διεθνή αυτά Δίκτυα.

Τα ελληνικά Γεωπάρκα

Το Γεωπάρκο της Λέσβου

Το Γεωπάρκο Λέσβου βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο και περιλαμβάνει όλο το νησί της Λέσβου, με έκταση 1.630 τ.μ.. Στο δυτικό τμήμα του Γεωπάρκου δεσπόζει το Απολιθωμένο Δάσος, ένα μοναδικό μνημείο της φύσης σε παγκόσμια κλίμακα, το οποίο έχει κηρυχθεί «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης». Δημιουργήθηκε πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια, όταν ηφαιστειακά υλικά κάλυψαν και απολίθωσαν το δάσος που κάλυπτε τότε την περιοχή. Στο Σίγρι της Λέσβου, στο κέντρο της προστατευόμενης περιοχής του Απολιθωμένου Δάσους, βρίσκεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου κύριοι σκοποί του οποίου είναι η μελέτη, έρευνα, ανάδειξη, συντήρηση και φύλαξη του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου.

Προικισμένο με μοναδικό φυσικό περιβάλλον, μεγάλη ποικιλία οικοσυστημάτων, βιοτόπων και γεωτόπων, το Γεωπάρκο Λέσβου αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό προορισμό για την παρατήρηση της φύσης όπως υγρότοπους, αγριολούλουδα, πουλιά. Άλλωστε, η Λέσβος αναγνωρίζεται ως ιδανικό μέρος για την παρατήρηση πουλιών στη Μεσόγειο καθώς αποτελεί έναν από τους κυριότερους σταθμούς αποδημητικών πουλιών.

Το Γεωπάρκο Λέσβου είναι γνωστό για τις αρχαιότητες, τα μεσαιωνικά κάστρα, τα παραδοσιακά χωριά, την πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά αλλά και τους μοναδικούς ελαιώνες του. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό τόπο καθώς εδώ αποκαλύπτονται σημαντικά τεκμήρια της γεωλογικής ιστορίας της λεκάνης του Αιγαίου των τελευταίων 300 περίπου εκατομμυρίων ετών.

Είναι ο γενέθλιος τόπος σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών όπως η Σαπφώ και ο Αλκαίος, ο Πιττακός, ο Αρίων, ο φιλόσοφος Θεόφραστος, ο μεγάλος ζωγράφος Ιακωβίδης, ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης.

Αποτελεί ένα μοναδικό τόπο για όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν σε ποικίλες εναλλακτικές δραστηριότητες, σε πρωτότυπα εκπαιδευτικά προγράμματα, σε συνέδρια, σε θαλάσσιες και αγροτουριστικές δραστηριότητες, να περπατήσουν στα μονοπάτια που περπάτησε ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος.

Στο Γεωπάρκο Λέσβου υλοποιούνται ποικίλες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ερευνητικές δράσεις, δράσεις ανάδειξης και προστασίας των γεωτόπων, των φυσικών και πολιτιστικών μνημείων του. Αποτελεί δυναμικό μοχλό πολιτιστικής, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης του νησιού. Το 2009 η Λέσβος και το Απολιθωμένο Δάσος ανακηρύχθηκαν ως Κορυφαίος τουριστικός προορισμός της Ελλάδας, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος “European Destinations of Excellence” (EDEN) – “Ευρωπαϊκοί Προορισμοί Αριστείας”. www.lesvospetrifiedforest.gr

Το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη

Το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη δημιουργήθηκε το 2001 από την τοπική κοινωνία, όπως εκφράστηκε μέσα από το Δ.Σ. του ΑΚΟΜΜ «Ψηλορείτης» Α.Ε. Αναπτυξιακή Ο.Τ.Α. πού έλαβε τη σχετική απόφαση και ανέλαβε τη διαχείρισή του μαζί με την επιστημονική καθοδήγηση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.

Το Πάρκο έχει έκταση περίπου 1200τ.χιλμ. και καλύπτει όλο τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη, από τις νότιες παρυφές του στη λεκάνη της Μεσαράς και του Αμαρίου δυτικότερα, μέχρι τη βόρεια ακτή με τον Κουλούκωνα (Τάλαια Όρη) που αποτελεί τη φυσική του συνέχεια. Περικλείει όλα τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος του Ψηλορείτη που είναι σπάνια και ξεχωριστά: την πλούσια γεωλογική του κληρονομιά, το βιοτικό περιβάλλον, το μοναδικό πολιτισμό και την ιστορία των ανθρώπων του. Ένα μεγάλο μέρος εξάλλου της οροσειράς του Ψηλορείτη είναι ενταγμένο στο Δίκτυο Natura 2000, ενώ επιμέρους περιοχές του είναι χαρακτηρισμένες ως Καταφύγια Άγριας Ζωής, ή ως Περιοχές Ιδιαίτερης Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα. Παράλληλα, πολλοί οικισμοί του είναι χαρακτηρισμένοι ως Παραδοσιακοί, ενώ τα κτηνοτροφικά και άλλα προϊόντα χαρακτηρίζονται ως μεγάλης διατροφικής αξίας και βασικά συστατικά της Κρητικής διατροφής.

Μέσα στα όρια του Φυσικού Πάρκου περιλαμβάνονται επίσης σημαντικές ιστορικές και αρχαιολογικές θέσεις της Ελλάδας, όπως το Ιδαίον Άντρο, η Ζώμινθος, η αρχαία Ελεύθερνα, η Μονή Αρκαδίου και πάρα πολλές ακόμα τοπικής κυρίως εμβέλειας.

Οι γεώτοποι και γενικότερα η γεωποικιλότητα του Ψηλορείτη είναι πλούσιοι και ιδιαίτεροι. Αρκέι να αναφέρουθμε ότι στον ορεινό όγκο έχουν καταγραφεί πάνω απο 2000 σπήλαια. Σήμερα με το γεωπάρκο του Ψηλορείτη καταβάλλεται η προσπάθεια να αναδειχθεί και να προστατευτεί η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά αλλά και να αποτελέσει ένα ακόμα εργαλείο για τη βιώσιμη και πραγματική ανάπτυξη αυτού του τόπου.

Ανάμεσα στις πολλές δραστηριότητες, το Πάρκο έχει αναπτύξει πολλές υποδομές υπαίθρου, αλλά και συνοδευτικά έργα τα οποία υποβοηθούν και ενημερώνουν τον επισκέπτη της περιοχής. Υπάρχει πλέον ένα δίκτυο περιπατητικών και άλλων φυσιολατρικών διαδρομών, ανάμεσα στις οποίες τα μονοπάτια «Ο δρόμος της Μύγιας» στα Ανώγεια, «Οι πτυχές του Βώσακου» στο Δοξαρό και «Το Φαράγγι των Πλατανιών» στο Φουρφουρά και η διαδρομή στις Γωνιές Μαλεβυζίου. Ο επισκέπτης μπορεί εύκολα να ενημερωθεί και να επισκεφτεί όλα τα αξιόλογα φυσιολατρικά και πολιτιστικά μνημεία του Πάρκου μέσω της ενιαίας σήμανσης που υπάρχει σε όλη την έκταση του Πάρκου, αλλά και τις διάφορες εκδόσεις του. Στα Κέντρα πληροφόρησης που λειτουργούν στα Ανώγεια και στη Γέργερη, αλλά και σε όλα τα γραφεία των Δήμων της περιοχής ο επισκέπτης θα βρει όλη την πληροφορία για την περιήγησή του στο χώρο και θα απολαύσει τη φιλοξενία των κατοίκων.

Παράλληλα μέσα στα όρια του γεωπάρκου λειτουργούν τρία επισκέψιμα για το κοινό σπήλαια, το σπήλαιο Σφεντόνη στα Ζωνιανά με υποδομές για είσοδο και αναπηρικών αμαξιδίων, το σπήλαιο Μελιδωνίου και το σπήλαιο Ιδαίον Άντρο.

Το Φυσικό Πάρκο έχει αναπτύξει παράλληλα και διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, δύο ειδικές Μουσειοσκευές για δραστηριότητες υπαίθρου, ενώ συνεργάζεται στενά για το σκοπό αυτό με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων και με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.

Γεωπάρκο Χελμού-Βουραϊκού

Ιδρύθηκε το 2009 και την ίδια χρονιά εντάχθηκε στο Δίκτυο Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO . Βασικά στοιχεία ενδιαφέροντος αποτελούν η σημαντική γεωποικιλότητα, τα εντυπωσιακά τοπία, ο μεγάλος πλούτος χλωρίδας, αξιόλογης πανίδας και η μοναδική ιστορική και μυθολογική του παράδοση.

Από τις χαρακτηριστικές μορφές γεωτόπων είναι το επιβλητικό φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού. Σκαμμένο στο κροκαλοπαγές τοίχος των πετρωμάτων της Β. Πελοποννήσου, το όνομα του σχετίζεται με την αρχαία πόλη Βούρα και με το μικρό τρενάκι, τον οδοντωτό σιδηρόδρομο, που διασχίζει άγρια τοπία, εντυπωσιακά σπήλαια και ορμητικούς καταρράκτες. Τα μυθικά ύδατα της Στυγός, φοβερής Ωκεανίδας που συμμετείχε στη Τιτανομαχία στο πλευρό του Δία, στα οποία ορκίζονταν όλοι οι θεοί του Ολύμπου, συνδέθηκαν με θεολογικές, φιλοσοφικές ιδέες και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Στους σημαντικούς επίσης γεωτόπους κατατάσσεται και το σπήλαιο των Λιμνών, δημιούργημα της σταδιακής διάβρωσης του νερού, με τις 13 πανέμορφες υπόγειες λίμνες και τους εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, οι πηγές του δροσερού Αροάνιου ποταμού που διασχίζει ένα πανέμορφο δάσος πλατάνων και οι ορεινές λίμνες Τσιβλού και Δόξας, όπου κοντά σε αυτές συναντώνται τα παλαιότερα πετρώματα του γεωπάρκου, ηφαιστειακά και μεταμορφωμένα, ηλικίας 200 εκατομμυρίων χρόνων περίπου.

Η οικολογική αξία της περιοχής, όσον αφορά στο πλούτο της χλωρίδας είναι τεράστια. Αξιόλογη είναι και η πανίδα της περιοχής που συμπεριλαμβάνει σημαντικό αριθμό εντόμων, αμφιβίων, ερπετών, πουλιών και θηλαστικών. Τα είδη αυτά, με υψηλό ποσοστό ενδημισμού, αποτελούν μέρος της παγκόσμιας βιολογικής κληρονομιάς και το γεγονός αυτό δικαιολογεί το χαρακτηρισμό της περιοχής ως «δεξαμενή βιοποικιλότητας» και την ένταξή της στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURΑ 2000.

Γεωπάρκο Βίκου-Αώου

Το γεωπάρκο έγινε μέλος του Δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων το 2010 και βρίσκεται στην περιφέρεια της Ηπείρου στον πρώην νομό Ιωαννίνων. Καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της οροσειράς της Πίνδου και χαρακτηρίζεται από το τραχύ και εντυπωσιακό ανάγλυφο των βουνών της Πίνδου. Ο Σμόλικας (2637m) το δεύτερο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας καθώς και η Τύμφη με τα εντυπωσιακά και πασίγνωστα φαράγγια του Βίκου και Αώου περιλαμβάνονται στα όρια του γεωπάρκου.

Η περιοχή περιλαμβάνει αρκετούς παραδοσιακούς οικισμούς και μνημεία που χρονολογούνται από το 14^ο αιώνα, ανάμεσα στα οποία μοναστήρια, σχολεία, εκκλησίες, και πετρόκτιστα γεφύρια.

Το γεωπάρκο του Βίκου-Αώου είναι από τις πιο εντυπωσιακές περιοχές της Ελλάδας όσον αφορά στην αισθητική αξία του τοπίου και το εύρος των γεωδυναμικών διεργασιών που την επηρεάζουν. Όλες αυτές οι διεργασίες έχουν σχηματίσει ένα μεγάλο αριθμό γεωτόπων ανάμεσα στο πανέμορφο τοπίο της Πίνδου με μεγάλη επιστημονική, ερευνητική και αισθητική αξία. Η παρουσία του νερού είναι παντού εμφανής με αποτέλεσμα την ανάπτυξη σημαντικών ποταμών, ρευμάτων και υδροφορέων. Ιδιαίτερα στην οροσειρά της Τύμφης συγκεντρώνεται ένας μεγάλος αριθμός από απότομα γκρεμνά, φαράγγια, παγετωνικές λίμνες, πηγές και ποτάμια με κρυστάλλινα νερά.

Αειθαλής βλάστηση που αποτελείται κυρίως από βελανιδιές, πουρνάρια και φυλλοβόλες δρυς συναντώνται στα χαμηλά υψόμετρα, ενώ στα μεγαλύτερα κυριαρχούν τα κωνοφόρα με τη μαύρη πεύκη και τα έλατα. Οι κορυφογραμμές αντίθετα χαρακτηρίζονται από αλπικά λιβάδια και τη βαλκανική πεύκη.

Αυτό το εξαιρετικό τοπίο χαρακτηρίζεται επίσης από μεγάλο ενδημισμό της χλωρίδας και της πανίδας. Πάνω από 2000 είδη φύονται στην περιοχή μερικά από τα οποία πολύ σπάνια ή ενδημικά και επίσης πάνω από 300 είδη σπονδυλωτών. Ανάμεσα σε αυτά η αρκούδα, ο λύκος, η βίδρα, ο χρυσαετός και ο αλπικός τρίτωνας προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Το Γεωπάρκο Σητείας

Το Γεωπάρκο Σητείας βρίσκεται στο Ανατολικό τμήμα της Κρήτης. Περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή της Σητείας, καθώς και όλες τις παράκτιες περιοχές από Βορρά προς Νότο με έκταση συνολικού εμβαδού 517 Km². Η διαχείριση του Πάρκου γίνεται από το ΔΟΚΑΣ του Δήμου Σητείας.

Η ανατολική Κρήτη και ιδίως η περιοχή της Σητείας είναι μια από τις πιο σημαντικές και ιδιαίτερες περιβαλλοντικά περιοχές της Κρήτης. Η γεωγραφική της θέση στο ανατολικό άκρο του νησιού που επέτρεψε την ανταλλαγή ειδών από τη Μικρά Ασία, σε συνδυασμό με το έντονα ξηροθερμικό κλίμα που επικρατεί στην περιοχή, δημιούργησε ένα μωσαϊκό οικοτόπων και οικοσυστημάτων, μερικά από τα οποία, όπως το φοινικόδασος του Βάι, είναι μοναδικά για την περιοχή της Μεσογείου. Σπάνια είδη χλωρίδας, και πανίδας μοναδικά για την Κρήτη, θα συναντήσει ο επισκέπτης σε όλη την έκταση του πάρκου.

Το Γεωπάρκο Σητείας χαρακτηρίζεται από πολύ πλούσια γεωκληρονομιά η οποία περιλαμβάνει εντυπωσιακά πετρώματα, ιδιαίτερους σχηματισμούς και γεωμορφές, χαρακτηριστικές τεκτονικές και μικροτεκτονικές δομές, καθώς και πλούτο απολιθωμάτων. Τα παλιότερα απολιθώματα έχουν βρεθεί στην περιοχή του Παλαικάστρου και αποτελούνται από φυτικά υπολείμματα της Λιθανθρακοφόρου περιόδου (~300 εκατ. χρόνων). Η εποχή του Μειόκαινου στην περιοχή του πάρκου εκπροσωπείται από ένα από τα πιο εντυπωσιακά και σημαντικά απολιθώματα, το δεινοθήριο, ένα είδος συγγενικό του ελέφαντα. Η εποχή του Πλειστόκαινου αντιπροσωπεύεται στην περιοχή του πάρκου από πολύ σημαντικά απολιθώματα θηλαστικών που κάποτε έζησαν εκεί και σήμερα βρίσκονται σε πάρα πολλές, παράκτιες κυρίως θέσεις, όπως ελάφια, ιπποπόταμους, και ελέφαντες. Το Γεωπάρκο Σητείας προσφέρεται για πολυάριθμες δραστηριότητες που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα προτιμήσεων, από εκείνους που απλώς επιθυμούν να ξεκουραστούν σε ένα παραδοσιακό και μοναδικό μέρος της Κρήτης μέχρι και τους πιο απαιτητικούς που αποζητούν την περιπέτεια. Επιπροσθέτως, στην περιοχή υπάρχουν παγκόσμιας φήμης τοποθεσίες για το άθλημα της ιστιοσανίδας, υπάρχουν χαρτογραφημένες περιοχές αναρρίχησης βράχου, ενώ τα αναρίθμητα σπήλαια και φαράγγια προσφέρουν συγκινήσεις στους πιο τολμηρούς και εκπαιδευμένους. Οι πεζοπορικές διαδρομές προσφέρουν στον επισκέπτη την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά την ομορφιά του και τα πολυάριθμα αξιοθέατά της, όπως βεβαίως τους γεώτοπους, τα πολιτιστικά μνημεία, τις παραλίες κλπ. Εκτός από τις καθαρά πεζοπορικές γεωδιαδρομές έχουν σχεδιαστεί και διαδρομές, οι οποίες μπορούν να γίνουν είτε με αυτοκίνητο είτε με ποδήλατο. Στο πάρκο λειτουργεί Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ζάκρου που είναι αφιερωμένο στα χαρακτηριστικά του Φυσικού Περιβάλλοντος του Πάρκου.

Στον οικισμό Καρύδι φιλοξενείται το Κέντρο Ενημέρωσης που είναι αφιερωμένο στην Σπηλαιολογική έρευνα και προσφέρει τον απαραίτητο εξοπλισμό διανυκτέρευσης και διαμονής για ομάδες σπηλαιολόγων, βιολόγων, σχολείων κα., που ενδιαφέρονται να μελετήσουν και να παρατηρήσουν το περιβάλλον, τα σπήλαια και τα χαρακτηριστικά της ορεινής ζώνης.

Τουριστική προβολή

Τόσο το Φόρουμ των Ελληνικών Γεωπάρκων όσο και τα ίδια τα Γεωπάρκα προσπαθούν να προβάλουν το έργο τους και τις περιοχές τους μέσα από ποικίλες εκδηλώσεις. Συστηματικά συμμετέχουν μαζί με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων σε διάφορες τουριστικές εκθέσεις όπως η ITB στο Βερολίνο και η FITUR στην Μαδρίτη, μάλιστα το 2013 συμμετείχαν για δεύτερη χρονιά στη Διεθνή Τουριστική έκθεση του Βερολίνου, όπου μαζί με άλλα Γεωπάρκα έλαβαν το Τρίτο Βραβείο για μη Κυβερνητικούς Φορείς. Στην έκθεση αυτή με τη μορφή πόστερς και άλλων εκθεμάτων προβλήθηκαν οι δυνατότητες γεωτουρισμού και οικοτουρισμού στην Ελλάδα, τα ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα των γεωπάρκων, καθώς και το έργο τους στην προστασία και διατήρηση του Φυσικού Περιβάλλοντος.

Παράλληλα, τα γεωπάρκα, στα πλαίσια των Διεθνών Συνεδρίων που διοργανώνουν έχουν πραγματοποιήσει δύο θεματικές τουριστικές εκθέσεις για να προβάλλουν το έργο τους. Επίσης, στην Ελλάδα το Ελληνικό Φόρουμ Γεωπάρκων διοργάνωσε το 2013, σε συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή της UNESCO, εκδήλωση στην Αθήνα για την προβολή του έργου των Γεωπάρκων στο θέμα της πρόληψης των Φυσικών Καταστροφών. Τα Ελληνικά Γεωπάρκα προβάλλονται επίσης και μέσα από τη διεθνή έκθεση του Μουσείου Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου «Αιγαίο: η γέννηση του αρχιπελάγους» που έχει ταξιδέψει μέχρι τώρα εκτός Ελλάδας, στη Μόσχα, και τη Βοστώνη.

Η συμβολή των γεωπάρκων στην τοπική ανάπτυξη

Τα γεωπάρκα έθεσαν από την αρχή της δημιουργίας τους ως στόχο τη Βιώσιμη τοπική ανάπτυξη παράλληλα με την προστασία του φυσικού και πολιτισμικού κεφαλαίου των περιοχών τους. Για το λόγο αυτό τα περισσότερα γεωπάρκα βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές με ελλείμματα ανάπτυξης.

Τα γεωπάρκα της Κρήτης και κυρίως αυτό του Ψηλορείτη το οποίο δραστηριοποιείται για περισσότερα χρόνια απ’ ότι η Σητεία, έχει αναπτύξει ποικίλες δράσεις μέσα από το ΑΚΟΜΜ Ψηλορείτης Αναπτυξιακή ΑΕ ΟΤΑ που στοχεύουν στην ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας, στην προβολή των φυσικών και πολιτισμικών πόρων, στη στήριξη της τοπικής παραγωγής και στην ενημέρωση και εκπαίδευση κατοίκων και επισκεπτών. Σαν βασικά εργαλεία έχουν χρησιμοποιηθεί τα προγράμματα LEADER στα οποία ο Γεωτουρισμός και άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού έχουν το κύριο βάρος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η δημιουργία του δικτύου συνεργαζόμενων επιχειρήσεων «Γη του Ψηλορείτη», η δημιουργία σήματος ποιότητας για τα προϊόντα του γεωπάρκου, η προώθηση της κάρτας εξαργύρωσης πόντων από αγορές σε επιχειρήσεις του γεωπάρκου και η συμμετοχή σε εκθέσεις κρητικών προϊόντων.

Σήμερα η Περιφέρεια Κρήτης βρίσκεται στην ευτυχή συγκυρία να περιλαμβάνει στα όρια της 3 περιοχές αναγνωρισμένες από την UNESCO, τα δυο γεωπάρκα του Ψηλορείτη και της Σητείας και το Βιοσφαιρικό Απόθεμα της Σαμαριάς. Αναγνωρίζοντας λοιπόν αυτό το στρατηγικό πλεονέκτημα που προσφέρεται αποφάσισε τη δημιουργία μιας Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης, με οικονομική στήριξη μέσα από το ΠΕΠ Κρήτης 2014-2020 με περίπου 11 εκατ. ευρώ, η οποία θα στοχεύει στη δημιουργία ενός νέου Τουριστικού Προϊόντος με τίτλο «Περιοχές UNESCO Κρήτης».

Το όραμα της προσπάθειας είναι η αξιοποίηση του brand name UNESCO που έχουν κατακτήσει τρεις περιοχές της Κρήτης με στόχο τη δημιουργία μιας νέας εναλλακτικής πρότασης για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού με όρους βιώσιμης ανάπτυξης και επίκεντρο την ενδοχώρα της, που θα βασίζεται στον υπεύθυνο τουρισμό, την έξυπνη εξειδίκευση και τα χαρακτηριστικά του πολιτισμικού και φυσικού περιβάλλοντος του νησιού και θα ενδυναμώσει την τοπική οικονομία συμβάλλοντας στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, την αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.

Στην προσπάθεια αυτής της Περιφέρειας, συμβάλλουν οι φορείς διαχείρισης των τριών περιοχών UNESCO μαζί με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Οι πρώτες δράσεις της ΟΧΕ αναμένεται να ξεκινήσουν στα μέσα του 2018.

Ο Δρ. Χαρ. Φασουλάς εργάζεται στο Υπ. Τμ Γεωποικιλότητας ΜΦΙΚ-Π.Κ. και είναι Συντονιστής Ελληνικού Φόρουμ Γεωπάρκων

fassoulas@nhmc.uoc.gr