Του Σπύρου Δοκιανάκη *
“Κάθε νιφάδα σε μια χιονοστιβάδα πιστεύει ότι δεν είναι δικό της το φταίξιμο”. Δανείζομαι τη φράση που έχει πει ένας Πολωνός ποιητής, ο Stanislaw JerzyLec, για να αξιολογήσω την εφαρμογή των Εθνικών Σχεδιασμών για τη Διαχείριση των Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) στη χώρα μας.
Αφορμή για το σημερινό μου άρθρο είναι ο νέος ΕΣΔΑ του οποίου πρόσφατα τελείωσε η διαβούλευση. Αν και η ύπαρξη σχεδίου θεωρείται αναγκαία προϋπόθεση η Ευρωπαϊκή ένωση μόλις το 2008 με την 2008/98/ΕΚ (άρθρο 28 ) οδηγία της το έθεσε ως υποχρέωση.
Η συγκεκριμένη οδηγία εναρμονίστηκε στο Εθνικό μας δίκαιο το 2012 με το νόμο 4042. Έτσι για πρώτη φορά ανέκυψε η ανάγκη εκπόνησης ενός στρατηγικού σχεδίου που θα έθετε το όραμα, τους στόχους και τις γενικές κατευθύνσεις για την ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων. Με βάση αυτό και τους εθνικούς στόχους που ετίθεντο, κάθε περιφέρεια λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, έπρεπε να διαμορφώσει το δικό της σχέδιο ενεργειών και αναγκών (Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης Αποβλήτων, ΠΕΣΔΑ) για να εναρμονιστεί με τον εθνικό σχεδιασμό.Όλοι οι σχεδιασμοί βασίζονται ακόμα και σήμερα στην πυραμίδα ιεράρχησης των στόχων (οδηγία 2008/98/ΕΚ) για τη διαχείριση των αποβλήτων που είναι η πρόληψη, η μείωση των αποβλήτων, η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση, η ανάκτηση ενέργειας και τέλος η διάθεση. Αυτό που μας «είπε» δηλαδή η Ε.Ε. από το 2008, είναι να αλλάξουμε τη σκέψη μας και τον τρόπο που λειτουργούμε ως πολιτεία στο θέμα των απορριμμάτων. Η νοοτροπία του «πετάω ότι έχω όπου βρω» ήταν λανθασμένη και πλέον η αλλαγή κατεύθυνσης ήταν υποχρεωτική.
Το θέμα των αποβλήτων και ιδιαίτερα των απορριμμάτων ήταν και είναι αρκετά πολύπλοκο για κάθε κοινωνία και οι χειρισμοί που έπρεπε και πρέπει να γίνουν απαιτούν ένα πολύ καλά σχεδιασμένο και ορθολογικό πλάνο και υψηλή βούληση για να εφαρμοστεί. Η Ε.Ε. από τη μεριά της για να οδηγήσει τις χώρες στην άσκηση της συγκεκριμένης περιβαλλοντικής πολιτικής, υιοθέτησε και εφαρμόζει δύο λογικές. Η μία είναι αυτή των προστίμων και η άλλη της μη χρηματοδότησης έργων που δεν είναι συμβατά με τους στόχους που έχουν τεθεί. Στο θέμα των προστίμων η χώρα μας δυστυχώς ανήκει σε αυτές που έχουν αναγκαστεί να πληρώσουν αρκετά χρήματα για τη μη συμμόρφωση με τους στόχους και την ανεξέλεγκτη ταφή. Σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα Διαχείρισης Αποβλήτων, υπάρχουν ακόμα 52 παράνομες εν λειτουργία χωματερές στη χώρα που πρέπει να κλείσουν και για τις οποίες πληρώνουμε πρόστιμα.
Η σύνταξη Σχεδίων Διαχείρισης αποτελεί υποχρέωση των κρατών μελών της ΕΕ και απορρέει από το άρθρο 28 της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα. Από το 2012 λοιπόν που νομοθετήθηκε στην Ελλάδα η υποχρέωση αυτή, χρειάστηκε να περάσουν δύο χρόνια (Δεκέμβριος 2014) για να ολοκληρωθεί η μελέτη με τίτλο «Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων». Στη συνέχεια συντάχθηκε νέος σχεδιασμός ΕΣΔΑ (Δεκέμβριος 2015) συμπληρωματικός στο προηγούμενο σχέδιο με ορίζοντα δεκαετίας. Τέθηκαν οι στόχοι και σχεδιάστηκαν οι δράσεις οι οποίες έπρεπε να υλοποιηθούν. Βασικοί στόχοι με ορίζοντα υλοποίησης το 2020 ήταν αφενός η δραστική μείωση των παραγόμενων απόβλητων και αφετέρου η προετοιμασία προς επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση με χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων - βιοαποβλήτων να εφαρμόζεται στο 50% του συνόλου των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ). Ενώ όσον αφορά την ανάκτηση ενέργειας, αυτή θα έπρεπε να αποτελεί συμπληρωματική μορφή διαχείρισης, όταν έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια κάθε άλλου είδους ανάκτησης και η υγειονομική ταφή να αποτελεί την τελευταία επιλογή και να έχει περιοριστεί σε λιγότερο από το 30% του συνόλου των ΑΣΑ.
Το επόμενο βήμα ήταν να προσαρμοστούν οι περιφερειακοί σχεδιασμοί (ΠΕΣΔΑ) στους νέους στόχους. Στην διαδικασία αυτή συμμετείχαν και οι Δήμοι, καθώς συνέταξαν τοπικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων, των οποίων η σύνθεση σε κάθε περιφέρεια είχε ως αποτέλεσμα τους νέους ΠΕΣΔΑ σε όλη την χώρα. Αυτό που πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι ο σχεδιασμός περιγράφει το όραμα και τις δράσεις κάνοντας μία εκτίμηση για το κόστος που απαιτείται για την εφαρμογή του. Αυτό που δεν υπάρχει είναι το κατά πόσο ώριμα είναι τα έργα τα οποία προτείνονται και το κατά πόσο διαθέσιμα είναι τα κονδύλια που απαιτούνται. Και εδώ είναι το μεγάλο πρόβλημα.
Όπως περιγράφεται σε όλους τους σχεδιασμούς το σημείο εκκίνησης των παρεμβάσεων, η υπάρχουσα κατάσταση δηλαδή, υστερεί κατά πολύ σε σχέση με τους τιθέμενους στόχους. Οπότε η απόσταση που πρέπει να διανυθεί είναι μεγάλη. Από το 2009 και μετά η χώρα μας τρέχει να προλάβει τις εξελίξεις διορθώνοντας τις παθογένειες του παρελθόντος όσον αφορά τη διαχείριση των απορριμμάτων. Στις πρώτες προγραμματικές περιόδους (2007-2013), τα περισσότερα έργα που έλαβαν χώρα αφορούσαν αποκατάσταση χωματερών, δημιουργία χώρων ταφής και σταθμών μεταφόρτωσης. Τα επόμενα χρόνια η προτεραιότητα δόθηκε στη δημιουργία μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων (ΜΕΑ), έργα τα οποία ακόμα και σήμερα βαίνουν προς δημοπράτηση στις περισσότερες περιοχές της χώρας. Αλήθεια όμως τι ενέργειες και έργα έγιναν που να αφορούν την πρόληψη στη δημιουργία των αποβλήτων, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή, τη χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων; Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD) η παραγωγή αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα παρουσιάζει αυξητική τάση από το 2000 μέχρι σήμερα με μία μικρή εξαίρεση στα πρώτα χρόνια της κρίσης (2010-2014). Κάθε κάτοικος το 2000 παρήγαγε κατά μέσο όρο 401,3 τόνους απορριμμάτων ετησίως, ενώ το 2017 έφτασε να παράγει 512,3 τόνους. Από αντίστοιχα δεδομένα της EUROSTAT η παραγωγή αστικών αποβλήτων στην Ε.Ε. από 513 τόνους ανά κάτοικο το 2000, εκτιμάται ότι μειώθηκε στους 492 το 2018 (Πίνακας 1.) Είναι φανερό για την Ελλάδα ότι οι πολιτικές που να αφορούν την πρόληψη, είτε δεν έχουν εφαρμοστεί, είτε δεν είναι στις σωστές κατευθύνσεις.
Πίνακας 1. Παραγωγή αποβλήτων ανά κάτοικο στην Ε.Ε.
Το επόμενο επίπεδο στη γνωστή «πυραμίδα» είναι η επαναχρησιμοποίηση - ανακύκλωση. Τα στοιχεία και πάλι από την EUROSTATείναι διαφωτιστικά. Το 2005 ο ρυθμός ανακύκλωσης έφτανε στην Ε.Ε. στο 32.5%, ενώ το 2018 είχε ανέλθει στο 47.4%. Για την Ελλάδα την ίδια σχεδόν περίοδο από το 11.8% το 2005, φτάσαμε το 18,9% το 2017. Εύκολα διακρίνει κανείς την μεγάλη απόσταση που μας χωρίζει από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο, ιδιαίτερα δε όταν ο στόχος που έχει τεθεί από την Ε.Ε.είναι στο 55% για το 2025 και στο 60% για το 2030. Την προηγούμενη περίοδο δόθηκε βαρύτητα στην προώθηση της δημιουργίας των πράσινων σημείων, διαμορφώνοντας κατάλληλα τη νομοθεσία και δίνοντας κίνητρα στους Δήμους, πράγμα το οποίο όμως ακόμα δεν έχει υλοποιηθεί. Παρόλα αυτά όμως όπως αναφέρει ο νέος ΕΣΔΑ, από το 2015 έως και το 2018 για το σύνολο της ανακύκλωσης των ΑΣΑ το ποσοστό από 15,8% ανήλθε σε 20,1%, με την επισήμανση ότι η αύξηση οφείλεται ιδίως στις λειτουργούσες (από το 2017) Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ). Αυτό σημαίνει ότι οι δράσεις για διαλογή στην πηγή και την ανακύκλωση πριν τις ΜΕΑ, πάλι έχουν μείνει πίσω από πλευράς εφαρμογής.
Αυτήν την προγραμματική περίοδο τα περισσότερα έργα που έχουν προγραμματιστεί να υλοποιηθούν είναι αυτά της κατασκευής μονάδων ΜΕΑ. Το 2017 υπήρχε μία ενημέρωση για κατανομή πόρων μέσω του ΕΣΠΑ συνολικού ύψους σχεδόν 1 δισ. ευρώ. Το 2019 όμως η Ε.Ε. διαπίστωνε και ενημέρωνε την κυβέρνηση ότι η απορροφητικότητα κονδυλίων ήταν πολύ μικρή, δηλαδή τα έργα δεν προχωρούσαν και υπάρχει κίνδυνος απώλειας των διαθέσιμων πόρων. Γιατί όμως ενώ έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη έργων και υπάρχουν οι πόροι, αυτά δεν προχωρούν; Κατά τη γνώμη μου τα προβλήματα οφείλονται σε δυσκολίες στη χωροθέτηση – αδειοδότηση (πράσινα σημεία), σε έλλειψη ωρίμανσης (μελέτες – τεύχη δημοπράτησης) και σε ασυμβατότητα των προτεινόμενων έργων με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες. Για παράδειγμα στο έργο της ΜΕΑ για την Πελοπόννησο (Σύμπραξη Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα, ΣΔΙΤ) πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας επιστολή της Ε.Ε. για τα προβλήματα που παρατήρησε στον σχεδιασμό του έργου.
Πιο συγκεκριμένα διατύπωσε ενστάσεις όσον αφορά το προβλεπόμενο κόστος κατασκευής, το οποίο θεωρεί ιδιαίτερα υψηλό σε σχέση με αντίστοιχα έργα στην Κροατία και τη Βουλγαρία. Επίσης, διακρίνει προβλήματα στη διαστασιολόγηση της μονάδας με βάση τα παραγόμενα απόβλητα ανά κάτοικο (θεωρεί ότι έχουν υπερεκτιμηθεί). Για τα απόβλητα που θα διαχειρίζεται η εγκατάσταση δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλεψη για μείωση τους στα επόμενα χρόνια, αν και όλες οι Ευρωπαϊκές οδηγίες συγκλίνουν στην αύξηση των δράσεων για ξεχωριστά ρεύματα συλλογής. Μάλιστα, η επιστολή συνιστά την χρήση των συμβούλων της ομάδας JASPERSως τεχνική βοήθεια, όχι μόνο για τη συγκεκριμένη πρόταση χρηματοδότησης, αλλά και για την επόμενη προγραμματική περίοδο. Το αποτέλεσμα ήταν η Ελληνική κυβέρνηση να αποσύρει το φάκελο του έργου για να αναμορφώσει την πρόταση.
Τα προβλήματα ωρίμανσης και σχεδιασμού έχουν άμεσο αποτέλεσμα στην καθυστέρηση υλοποίησης των έργων, αλλά και στην απορρόφηση των διατιθέμενων κονδυλίων. Κι αν σκεφτεί κάποιος το κόστος αυτών των έργων , καταλαβαίνει ότι το να χάνεις κονδύλια δεν είναι και ότι καλύτερο. Απαιτούνται γρήγορα και στοχευμένα βήματα για να προχωρήσουμε επιτέλους στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων.
Φτάνουμε λοιπόν στο σήμερα, όπου ο εμφανίστηκε η νέα πρόταση για ΕΣΔΑ προσαρμοσμένος στις οδηγίες της Ε.Ε. (όπως και οι προηγούμενοι σχεδιασμοί). Από τα πρώτα βασικά μέτρα που προτείνει για εφαρμογή είναι ο εκσυγχρονισμός της περιβαλλοντικής εισφοράς, δηλαδή η εισαγωγή τέλους ταφής στα απόβλητα που οδηγούνται στους ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ. Επανέρχεται η διεργασία της ενεργειακής αξιοποίησης (καύση, πυρόλυση, αεριοποίηση) ως θεμιτή και μάλλον υποχρεωτική, με πρόβλεψη για δημιουργία 4 τέτοιων μονάδων σε όλη την Ελλάδα, μία εξ αυτών στην Κρήτη.
Έστω, λοιπόν ότι το τέλος αυτό όπως αναφέρθηκε σε παρουσιάσεις του νέου ΕΣΔΑ θα φτάνει τα 15 ευρώ τον τόνο αποβλήτων που διατίθεται σε ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ. Στην πράξη αυτό σημαίνει με τα σημερινά δεδομένα όπου το 78,4 % των ΑΣΑ οδηγείται σε ταφή (δηλαδή περίπου 4.330.000 τόνοι), ότι θα προέκυπτε ένα τέλος της τάξης των 70.000.000 € ετησίως το οποίο θα έπρεπε να πληρώσουν οι πολίτες μέσω των ανταποδοτικών τελών. Αλήθεια όμως πώς ο προηγούμενος σχεδιασμός επιτύγχανε τους τιθέμενους στόχους από την Ε.Ε. για λιγότερο από 10% των απορριμμάτων να οδηγούνται προς ταφή, ενώ ο νέος θεωρεί ότι μόνο με μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης θα είναι εφικτό να καλυφθεί; Όλοι οι ΕΣΔΑ ως αφετηρία και σημείο σχεδιασμού έχουν τα ίδια νούμερα, αλλά η διαδρομή που ακολουθούν διαφορετική ως προς τις αποδόσεις της κάθε παρέμβασης. Το 5% πάνω ή κάτω δημιουργεί ανάγκη για προσθήκη ή μη επιπλέον διεργασιών.
Οι 4 μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης που προβλέπονται στον νέο ΕΣΔΑ, έχουν μελετηθεί για την κάλυψη μεγάλων γεωγραφικών εκτάσεων. Για παράδειγμα όλη η Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρος, Θεσσαλία θα εξυπηρετείται από μία τέτοια μονάδα. Όλα δηλαδή τα υπολείμματα και ότι άλλο αποφασιστεί εντέλει θα ταξιδεύει αρκετά χιλιόμετρα. Και μια και μιλάμε για υπολείμματα πρέπει να αναφέρουμε, ότι για να φτάσεις στα νούμερα αυτά , πρέπει πρώτα να έχεις πιάσει όλους τους προηγούμενους στόχους. Δηλαδή πρέπει να έχουν κατασκευαστεί όλες οι μονάδες ΜΕΑ, να έχουν επιτευχθεί οι στόχοι της ανακύκλωσης, να συγκεντρώνεις και επεξεργάζεσαι ξεχωριστά τα βιοαποδομήσιμα στερεά και πολλά άλλα.
Από την εμπειρία του παρελθόντος έχουμε διαπιστώσει ότι θα απαιτηθεί τεράστιος χρόνος για να φτάσεις σε αυτό το επίπεδο. Δημιουργούνται ερωτηματικά για το αν μέχρι τότε οι μονάδες αυτές για τα υπολείμματα θα έχουν κατασκευαστεί και θα λειτουργούν, καθώς και με τι είδους απορρίμματα θα συμβεί αυτό (επεξεργασμένα; μερικώς επεξεργασμένα; ανεπεξέργαστα;) ; Μιλώντας όμως για την ενεργειακή αξιοποίηση ας δούμε ποια είναι η τάση τα τελευταία χρόνια. Από τα τελευταία στοιχεία της EUROSTAT(για την Ε.Ε.) που αναφέρονται στο 2017, περίπου 70 εκ τόνοι οδηγούνται προς μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης ετησίως. Η ποσότητα αυτή σε σχέση με το 1995 έχει υπερδιπλασιαστεί, αλλά από το 2008 και μετά η ανοδική αυτή έντονη τάση που είχε αρχικά φανεί, έχει αρχίσει να εξασθενεί. Μόλις κατά 12% έχουν αυξηθεί τα απορρίμματα προς ενεργειακή αξιοποίηση την τελευταία δεκαετία, σε αντίθεση με την προηγούμενη (1995-2008) όπου η αύξηση ήταν στο 76%.
Κατά τη γνώμη μου η αλλαγή αυτή στην τάση οφείλεται στο ότι τα τελευταία χρόνια συζητείται σοβαρά στην επιστημονική κοινότητα το θέμα των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται γενικώς στον κόσμο από τις διεργασίες παραγωγής ενέργειας έχει αρχίσει πλέον και κοστίζει, καθώς υπάρχουν τέλη ρύπανσης και τα δικαιώματα εκπομπής των αερίων αυτών αγοράζονται και πωλούνται. Η δυναμική είσοδος των ΑΠΕ (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, υδροηλεκτρικά) στην παραγωγή ενέργειας τα τελευταία χρόνια, έχει καταφέρει οι εκπομπές διοξειδίου ανά παραγόμενη κιλοβατώρα να έχουν μειωθεί. Οπότε η τεχνολογία της ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων πλέον πρέπει να συγκριθεί με αυτές στο ζήτημα της εκπομπής του διοξειδίου του άνθρακα.
Τα επόμενα χρόνια η συζήτηση αυτή θα ενταθεί, καθώς η Ε.Ε. έχει θέσει ως μακροπρόθεσμο στόχο το 2050, μία κλιματικά ουδέτερη κοινωνία, εφαρμόζοντας στρατηγικές μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου. Αλλά και η ίδια η Ε.Ε. σε έγγραφο της το 2017, που περιγράφεται ο ρόλος της ενεργειακής αξιοποίησης στην κυκλική οικονομία όσον αφορά τη διαχείριση των απορριμμάτων, κατατάσσει ιεραρχικά τις διάφορες μορφές που εφαρμόζεται (Σχήμα 1.). Έτσι η αναερόβια χώνευση λογίζεται ως διεργασία ανακύκλωσης, ενώ οι διάφορες μορφές καύσης ομαδοποιούνται σε χαμηλότερες κατηγορίες.
Σχήμα 1. Ιεράρχηση διεργασιών ενεργειακής αξιοποίησης
Οι σχεδιασμοί πρέπει να βλέπουν μπροστά, επιλύοντας προβλήματα και χωρίς να δημιουργούν νέα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο μέλλον. Σίγουρα οποιαδήποτε λύση προτείνεται δεν είναι απολύτως σωστή ή απολύτως λανθασμένη. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα έχουν όλες. Οι προτεραιότητες που βάζει κάποιος πριμοδοτούν την όποια επιλογή. Για παράδειγμα όταν αποφασίζεις να θεσμοθετήσεις κάποιο τέλος-πρόστιμο για την εφαρμογή των κατευθύνσεων που έχεις θέσει, ως διαδικασία που μπορεί να επιταχύνει την υλοποίηση των απαιτούμενων ενεργειών, τότε έχεις τις επιλογές να δώσεις προτεραιότητα σε κάποια πράγματα. Θα μπορούσες για παράδειγμα να επιλέξεις αντί για τέλος ταφής να βάλεις ένα τέλος μη ανακύκλωσης. Όποιος δεν επιτυγχάνει τους στόχους για την επαναχρησιμοποίηση - ανακύκλωση (50% του συνόλου των Α.Σ.Α.) να πληρώνει αντίστοιχα. Ή ομοίως θα μπορούσες να προωθήσεις την ανταποδοτική ανακύκλωση, ώστε να επιβραβεύεται αυτός που εφαρμόζει τη διαλογή στην πηγή.
Με την επιβολή τέλους ταφής δεν προωθείται συγκεκριμένη διεργασία, καθώς αυτό που μετράει είναι μόνο ο τελικός στόχος. Και επειδή όπως είδαμε η απόσταση που πρέπει να καλυφθεί από τους Ευρωπαϊκούς στόχους είναι μεγάλη, θέτοντας ως προϋπόθεση την ύπαρξη και λειτουργία μονάδας ενεργειακής αξιοποίησης για την αποφυγή του τέλους ταφής, στην ουσία πριμοδοτείς την δημιουργία αυτών των μονάδων.
Ένα άλλο στοιχείο προβληματισμού αφορά τα αριθμητικά δεδομένα που παρουσιάζονται στο νέο ΕΣΔΑ ως αξιοποίηση υπολειμμάτων. Για να μιλάς για τις ποσότητες αυτές των υπολειμμάτων πρέπει να έχεις υλοποιήσει και επιτυχώς λειτουργήσει όλα τα προηγούμενα στάδια. Μπορείς όμως να το κάνεις αυτό; Αυτή τη στιγμή σύμφωνα με τον νέο ΕΣΔΑ, λειτουργούν 6 μονάδες ΜΕΑ σε ολόκληρη τη χώρα, είναι σε διαδικασία κατασκευής άλλες 6, και είτε δημοπρατούνται είτε είναι σε διαδικασία σχεδιασμού οι υπόλοιπες με τελικό στόχο το σύνολο των ΜΕΑ να φτάσει τις 26.
Ας αναφερθούμε όμως και στο κόστος που απαιτείται για την υλοποίηση όλων των δράσεων που προβλέπονται. Από στοιχεία του νέου ΕΣΔΑ το κόστος χωρίς την ενεργειακή αξιοποίηση φτάνει τα 2.4 δις €. Οι 4 μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης για τα δύο σενάρια που εξετάζονται εκτιμάται ότι θα κοστίσουν άνω του 1 δις €. Η εξασφαλισμένη χρηματοδότηση σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία είναι 624 εκ €, οπότε πρέπει να βρεθούν πόροι ύψους 1.8 δις €. Δυστυχώς κατά τη γνώμη μου μερικές φορές οι αριθμοί λένε την αλήθεια. Σε συνδυασμό με την έλλειψη ωριμότητας των έργων που προαναφέραμε, προκύπτει ότι τα πράγματα είναι δύσκολα και πρέπει να καταστρωθούν ρεαλιστικά σενάρια. Η έλλειψη πόρων θα οδηγήσει είτε σε δανεισμό είτε σε ΣΔΙΤ, τα οποία θα επιφέρουν αύξηση του κόστους και μακροχρόνιες δεσμεύσεις. Λαμβάνοντας υπόψη και τα κόστη λειτουργίας που δεν έχουν εκτιμηθεί, δηλαδή πόσο θα κοστίζει ο κάθε τόνος επεξεργασίας ανάλογα το επιλεχθέν σενάριο, διαμορφώνεται μία νέα πραγματικότητα, η οποία πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά.
Στον νέο ΕΣΔΑ αναφέρονται επίσης πρακτικές οι οποίες αν και έχουν ακουστεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, εντούτοις δεν εφαρμόστηκαν. Για παράδειγμα η αρχή «Πληρώνω Όσο Πετάω»(Pay as you throw), βασίζεται σε μία πολύ ορθή λογική. Γιατί δεν έχει εφαρμοστεί μέχρι τώρα στην Ελλάδα; Διότι απαιτείται η εγκατάσταση ενός αξιόπιστου συστήματος μέτρησης των απορριμμάτων που κάποιος πετάει, ώστε να υπολογιστεί το ποσό που του αναλογεί. Αυτό δεν είναι εύκολο. Στην χώρα μας έχει επιλεχθεί η μέθοδος χρέωσης των ανταποδοτικών τελών με ένα σύστημα οριζόντιας χρέωσης με βάση τα τετραγωνικά των κατοικιών ή επιχειρήσεων. Δηλαδή όλοι χρεώνονται το ίδιο ανεξάρτητα αν ανακυκλώνουν ή όχι. Απαιτούνται νέες υποδομές (ειδικοί κάδοι, σακούλες, απορριμματοφόρα, κλπ) που αντικειμενικά πρέπει να περάσει αρκετός χρόνος μέχρι να ενταχθούν στην καθημερινότητα μας. Κατά τη γνώμη μου ένα σύστημα της ανταποδοτικής ανακύκλωσης μπορεί άμεσα να εφαρμοστεί, επιβραβεύοντας τη συμμετοχή. Τα πράσινα σημεία εφόσον κατασκευαστούν και λειτουργήσουν μπορούν να συμβαδίσουν πλήρως σε αυτή τη λογική. Για τα άλλα ρεύματα αποβλήτων ο νέος ΕΣΔΑ φαίνεται να έχει πιο στοχευμένα μέτρα, αλλά και αυτά θα κριθούν από την εφαρμογή τους ή όχι.
Κλείνοντας, διότι για το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων μπορεί να γράψει κάποιος αρκετά πράγματα, θα ήθελα να δοθεί προτεραιότητα (στον προτεινόμενο ΕΣΔΑ) στην κατεύθυνση κονδυλίων για τις δράσεις επαναχρησιμοποίησης – ανακύκλωσης (δίκτυα χωριστής συλλογής, πράσινα σημεία, οικιακή κομποστοποίηση, μονάδες επεξεργασίας βιοαποβλήτων) οι οποίες φέρεται να κοστίζουν περίπου 500 εκ σε σύνολο 3,5 δις €.
Σκοπός όλων θα πρέπει να είναι η επίτευξη των στόχων με το χαμηλότερο δυνατό κόστος και τις φιλικότερες μεθόδους προς το περιβάλλον. Χρειάζεται μία εξισορρόπηση γιατί καμία λύση δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Οι σχεδιασμοί όσο «ωραίοι»κι αν είναι στο χαρτί δεν έχουν κανένα νόημα αν δεν υπάρχει η βούληση για την εφαρμογή τους και κρίνονται εκ του αποτελέσματος.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα θα βρει κάποιος παντού. Και όπως είπε και ο Πλάτωνας «Αιτία ελομένου, θεός αναίτιος» .
* Ο Σπύρος Δοκιανάκης είναι Δρ. Χημικός Μηχανικός
Δημοτικός Σύμβουλος Ηρακλείου με την παράταξη «Ηράκλειο Ενεργοί Πολίτες
