ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ


Του Δημήτρη Πουλή 


Περίληψη: Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζονται κάποια βασικά στοιχεία για το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Στη συνέχεια αναλύονται όψεις της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα (Δεκ. 2015) και τέλος παρουσιάζεται μια πρόταση που συνθέτε­­­­­­­­­­­­ι δομικά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με το πολιτικό πρόβλημα εφαρμογής της συμφωνίας. Στην όλη ανάλυση ακολουθείται επιστημονική και συστημική προσέγγιση, χωρίς έμφαση στα στοιχεία ιδεολογίας τα οποία φυσικά υπάρχουν και είναι εξ’ ίσου ισχυρά.

Εισαγωγή: Το θέμα της κλιματικής διαταραχής λόγω της θέρμανσης του πλανήτη είναι το σοβαρότερο από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Μερικοί το χαρακτηρίζουν ως υπαρξιακό, με την έννοια ότι οι επόμενες γενιές θα κληρονομήσουν ένα τελείως διαφορετικό πλανήτη. Κάποιοι ισχυρίζονται, ότι στην εκδοχή μεγαλύτερης μεταβολής της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, θα ενεργοποιηθούν φυσικοί μηχανισμοί του κλιματικού συστήματος οι οποίοι θα καταστήσουν τον πλανήτη μη κατοικήσιμο.[i]  Παρ’ όλα αυτά, η ενημέρωση τόσο του πολιτικού προσωπικού, όσο και των πολιτών του κόσμου υστερεί σημαντικά. Αυτό συμβαίνει:

1.      για λόγους που σχετίζονται με την ύπαρξη ισχυρών πολιτικών δομών που υπερασπίζουν συμφέροντα μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών

2.      για λόγους που σχετίζονται με την ισχυρή συσχέτιση μεταξύ φθηνής ενέργειας και οικονομικής μεγέθυνσης
3.      για λόγους που σχετίζονται με την συνήθεια, δηλαδή την αντίσταση στην αλλαγή που είναι ένα φυσικό φαινόμενο των ανθρώπινων πραγμάτων
4.      τέλος, το ίδιο το φαινόμενο του κλίματος είναι χαοτικό, άγνωστο στους πολίτες, και δεν υπάρχει το γνωστικό υπόβαθρο αντίληψης του προβλήματος. Η μελέτη των προβλημάτων που η κλιματική αλλαγή επιφέρει, προϋποθέτει ευρύτητα επιστημονικών γνώσεων, συνθετική ικανότητα, αίσθηση της πολιτικής διάστασης των πραγμάτων. Για μια, έστω επιδερμική, παρουσίαση των αλληλεπιδράσεων του κλίματος με τα άλλα στοιχεία της βιόσφαιρας στον πλανήτη θα χρειαστούν αρκετές σελίδες …

το θέμα «κλιματική αλλαγή» είναι ένα σύνθετο επιστημονικό αντικείμενο. Η επιστήμη, που συνοδεύει την πνευματική πορεία του κόσμου, έχει και αυτή τη δική της ιστορία. Γεννημένη από ανάγκη (λογισμός, γεωμετρία), ακολουθεί και προτρέχει. Τα μαθηματικά, τα οποία έχουν ειδική θέση λόγω του γεγονότος ότι, μέσω της αφαίρεσης, χειρίζονται απόλυτα ορισμένες έννοιες, προηγήθηκαν. Ακολούθησαν οι φυσικές επιστήμες, οι οποίες είχαν το πλεονέκτημα του πειράματος. Σε επόμενη φάση αναδεικνύονται οι συνθετικές επιστήμες, όπως η οικονομία ή η εξελικτική θεωρία. Αυτές, δεν είναι πλέον βέβαιες, αλλά παραμένουν επιστήμες στο μέτρο που σέβονται τα στοιχεία και την διαλεκτική.  Το επιστημονικό πεδίο της κλιματικής αλλαγής προχωρά ακόμα περισσότερο : για την κατανόηση ενός τόσο σύνθετου φαινομένου συνεργάζονται επιστήμονες δεκάδων ειδικοτήτων. Η φυσική (της ατμόσφαιρας, της μετάδοσης θερμότητας, της ακτινοβολίας, της ροής της φασματοσκοπίας), η χημεία (στην ατμόσφαιρα, το νερό, τα πετρώματα), η γεωλογία (των απολιθωμάτων, των πετρωμάτων, των ιζημάτων, του …πάγου), η ωκεανογραφία, η βιολογία, η μετεωρολογία και πολλές άλλες. Στην κρίσιμη κατάσταση του κλίματος, έχουν ευτυχώς αναπτυχθεί γνώσεις και τεχνολογία που μας επιτρέπουν να αναγνωρίζουμε τα φαινόμενα που παρατηρούνται σε ένα τόσο χαοτικό φαινόμενο με ακρίβεια. Το πλαίσιο των επιστημονικών γνώσεων για το θέμα είναι τόσο ευρύ που θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ειδικής (και κατ’ ανάγκη εκτενούς) έκθεσης.

Η «κλιματική αλλαγή» είναι ένα βαθύ πολιτικό θέμα. Η οικονομική μεγέθυνση που παρουσιάζεται σαν κάτι αυτονόητο στο επικρατούν οικονομικό σύστημα, απαιτεί και προϋποθέτει φθηνή και άφθονη ενέργεια. Ένα πλέγμα συμφερόντων (οι 7 αδελφές είναι μόνο το ενεργειακό σκέλος), οδηγεί συστηματικά την κατανάλωση καυσίμων στα ύψη και τον τρόπο ζωής στα καταναλωτικά πρότυπα. Καταναλώνουμε σε 8 μήνες όσα μπορεί να παράξει ο πλανήτης και τα υπόλοιπα τα δανειζόμαστε από τα παιδιά μας. Αν δεν υπάρξει παρέμβαση των πολιτών του κόσμου, η πορεία μας ως είδος θα καθοριστεί από την επικράτηση των συμφερόντων αυτών. Η φυσική ολοκλήρωση των εταιρικών συμφερόντων περιλαμβάνει κάθε πλευρά της ζωής και φυσικά την ενημέρωση. Έτσι,  οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων είναι άχρωμα σχόλια δίπλα σε γυαλιστερές παρουσίες του τηλεοπτικού μέσου… Η αντιμετώπιση του προβλήματος, που απειλεί ακόμα και αυτούς που θεωρούν ότι τα τρόφιμα παράγονται σε εργοστάσια, είναι επίσης πεδίο πολιτικής με ταξικό χρώμα[ii].

Στο διεθνές επίπεδο, οι γνωμοδοτήσεις των επιστημονικών σωμάτων, αλλά και τα αναδυόμενα προβλήματα αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να ασχοληθούν με το θέμα. Μετά από δεκαετίες αντιθέσεων, χρονοτριβής, αποτυχιών της διεθνούς συνεννόησης, το Δεκέμβριο του 2015, έγινε δυνατό να υπογραφεί μια συμφωνία για το κλίμα. Η συμφωνία αυτή ήταν ένας διπλωματικός θρίαμβος γιατί υπογράφτηκε από το σύνολο των κρατών του πλανήτη (πλην Συρίας, λόγω πολέμου και Νικαράγουας διότι την εκτίμησε ανεπαρκή. Στη συνέχεια οι δύο χώρες προσχώρησαν στη συμφωνία, αλλά αποσύρθηκαν οι ΗΠΑ, η χώρα με την μεγαλύτερη κατά κεφαλή κατανάλωση πετρελαίου). Φυσικά υπήρξαν επικρίσεις, και πολύ σοβαρές μάλιστα, από επιστήμονες, τόσο για την πολιτική διάσταση (εθελοντική δέσμευση των κρατών, μη επιτήρηση της υλοποίησης,…) όσο και για το μέγεθος της επιτρεπόμενης αλλαγής θερμοκρασίας (2 C), όσο και για την πρόβλεψη εφαρμογής (ανύπαρκτων) τεχνολογιών αφαίρεσης CO2 από την ατμόσφαιρα σε μεγάλη κλίμακα.

Μέρος Α. Η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα.

Η συμφωνία αυτή προέκυψε μετά από μια ιστορία διεθνών συσκέψεων η οποία ξεκίνησε από το 1992 στο Ρίο. Ακολούθησε η συνδιάσκεψη στο Κιότο, όπου ξεκίνησε το σύστημα εμπορίας ρύπων, η Κοπεγχάγη, στην οποία προσδιορίστηκε η τιμή στόχος για το ανώτατο όριο αλλαγής θερμοκρασίας ως προς την προβιομηχανική περίοδο (2C). Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως λειτουργεί το επιστημονικό-τεχνικό μέρος αυτών των συμφωνιών που προετοιμάζονται με την φροντίδα των Ηνωμένων Εθνών (UN, ΗΕ), μέσω της ειδικής επιτροπής για το κλίμα (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC). Η επιτροπή αυτή συνίσταται από τομείς που ασχολούνται με τις όψεις των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής (την βασική επιστημονική ανάλυση, τους κινδύνους που αναδύονται και την προσαρμογή στις μεταβολές, τον έλεγχο της κλιματικής μεταβολής και την παρακολούθηση των εθνικών στοιχείων αερίων θερμοκηπίου). Στις επιστημονικές ομάδες συμμετέχουν εκατοντάδες επιστήμονες οι οποίοι συντονίζονται με σκοπό την παρακολούθηση των διαθέσιμων επιστημονικών δημοσιεύσεων και την παραγωγή αναφορών από αυτές. [iii] Στη συνέχεια, οι αναφορές αυτές, γίνονται είσοδος σε ένα μεικτό σώμα τεχνοκρατών, εκπροσώπων κυβερνήσεων, εκπροσώπων εταιρειών. Το αποφασιστικό αυτό σώμα παίρνει υπ’ όψη του τα ενδιαφερόμενα μέρη και παράγει το αποτέλεσμα, το κείμενο και τις παραμέτρους της συμφωνίας. Συνεπώς η συμφωνία είναι προϊόν συμβιβασμού. πως άλλωστε; αλλά, ακριβώς για το λόγο αυτό μπορεί και πρέπει να γίνει σεβαστή από όλους. Φυσικά, όπως ξέρει ο καθένας που ασχολείται με την πολιτική, κάθε συμφωνία είναι ένα οριοθετημένο πεδίο μάχης αντιθέσεων. Ας αναλύσουμε λοιπόν κάποιες όψεις της συμφωνίας και τι σηματοδοτούν.

1.   Το όριο των 2 βαθμών κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή.

Ο αριθμός αυτός, ακέραιος όσο και αυθαίρετος, είναι απλώς ένα οροθέσιο. Σειρά επιστημονικών μελετών έχει ανακατασκευάσει το στοιχείο “μέση θερμοκρασία του πλανήτη” αξιοποιώντας σχετιζόμενα μεγέθη. (π.χ. τους δακτυλίους στον κορμό δένδρων). Τα πιο πρόσφατα στοιχεία είναι ασφαλέστερα, ενώ από το 1972 υπάρχουν και στοιχεία δορυφόρων. Ήδη έχει καλυφθεί ο ένας βαθμός από το στόχο [iv] . Για λόγους συνέχειας των στοιχείων κάποια επιστημονικά σώματα χρησιμοποιούν ως βάση αναφοράς τα έτη 1950 έως 1980 (Μ. Ο).  Πρέπει να σημειωθεί ότι τα αέρια του θερμοκηπίου που εκλύονται στην επιφάνεια χρειάζονται μερικά χρόνια για να διαχυθούν σε όλη την ατμόσφαιρα (όσα δεν απορροφηθούν στους ωκεανούς), και για το λόγο αυτό, έχουν ήδη δρομολογηθεί κάποια δέκατα του βαθμού από τα ήδη υπάρχοντα αέρια που έχουν εκλυθεί τα πρόσφατα χρόνια.

2.   Ο προϋπολογισμός άνθρακα.

Η επιστημονική επιτροπή μελέτησε στοιχεία τα οποία συνδέουν το αρχείο των θερμοκρασιών με τις αλλαγές στην σύνθεση της ατμόσφαιρας. Από την στατιστική αυτή ανάλυση, προκύπτει η σχέση μεταξύ της μετρούμενης ανόδου της θερμοκρασίας και του συνόλου των αερίων θερμοκηπίου που έχουν εισαχθεί στην ατμόσφαιρα. Η σχέση αυτή, η οποία επιτρέπει πρόγνωση για την θερμοκρασία με βάση τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου (κατά βάση το CO2), μπορεί να προσδιορίσει το πόσο CO2  μπορεί να εισαχθεί στην ατμόσφαιρα για να αυξηθεί η θερμοκρασία στο όριο των 2 βαθμών. Αυτός είναι ο λεγόμενος προϋπολογισμός άνθρακα (carbon budget). Ο προϋπολογισμός αυτός είναι παγκόσμιος. Είναι ένας αριθμός (gigatons CO2 giga=10^12, ton=10^3 kg),από τον οποίο αφαιρείται κάθε χρόνο το ποσό που χρησιμοποιήσαμε. Υπάρχουν ιστοσελίδες οι οποίες αναφέρουν τα πιο ενήμερα στοιχεία αυτού του προϋπολογισμού.[v]  O στατιστικός τρόπος υπολογισμού των αριθμών εισάγει το κωμικοτραγικό (για την σημασία του θέματος) στοιχείο των πιθανοτήτων στις εκτιμήσεις. Π.χ. για να έχουμε 66% πιθανότητα να παραμείνουμε κάτω από το όριο ο προϋπολογισμός είναι μικρότερος από αυτόν για πιθανότητα 50%. Αφού όμως η επερχόμενη κλιματική αλλαγή φαίνεται να επιφέρει ανυπολόγιστες καταστροφές έχει άραγε νόημα να δεχθούμε κάτι περισσότερο από σχεδόν μηδενική πιθανότητα; θα στέλνατε τα παιδιά σας με ένα αεροπλάνο που θα είχε 10 % πιθανότητα να πέσει;

Ο προϋπολογισμός άνθρακα αναφέρεται στο CO2. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές επιστημονικές ενστάσεις σε σχέση με την ασφάλεια αυτού του υπολογισμού. Το κλιματικό σύστημα έχει εγγενή χαοτικό, απρόβλεπτο χαρακτήρα. Η σύνδεση της μετρούμενης θερμοκρασίας με το CO2 , δεν περιλαμβάνει δευτερογενή φαινόμενα που προκαλούνται από την θερμοκρασιακή μεταβολή. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι η πιθανή αστάθεια τεράστιων ποσοτήτων μεθανίου, το οποίο είναι εγκλωβισμένο στην παγωμένη τούνδρα στις αρκτικές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου. Ακόμα και αν μικρό ποσοστό από αυτό το μεθάνιο απελευθερωθεί θα υπάρξει μια ραγδαία αύξηση της θερμοκρασίας γιατί το μεθάνιο είναι πολύ πιο ενεργό στην λειτουργία του ως αερίου θερμοκηπίου (έως και 100 φορές). Πρωτοπόροι επιστήμονες στον τομέα, χαρακτηρίζουν καταστροφή το όριο αυτό. [vi]

3.   Η αρχή της ισότητας.

Στη μετά τον διαφωτισμό εποχή, η ισότητα των πολιτών θεωρήθηκε θεμελιακή δημοκρατική αρχή. Μόνο τα φασιστικά καθεστώτα και ο εθνικισμός κάθε έθνους θεωρεί ανώτερη την φυλή, την θρησκεία, την γνώμη του. Αιώνες εγκλημάτων αυτής της αντίληψης δεν μπορούν να την επιβάλλουν ως γενική αρχή. Σε σχέση με το υπό εξέταση θέμα η ισότητα έχει πιο σύνθετο χαρακτήρα. Τα αναπτυγμένα κράτη έφτασαν στο επίπεδο ανάπτυξης και δημιούργησαν τις υποδομές τους αξιοποιώντας τον προϋπολογισμό άνθρακα του πλανήτη. Τα σημερινά υπανάπτυκτα κράτη δεν είχαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν αυτό το περιθώριο του πλανήτη, τους το στέρησαν αυτά που πρώτα αναπτύχθηκαν. Έχουν συνεπώς μεγαλύτερο δικαίωμα να καταναλώσουν τους περιορισμένους πλέον πόρους. Αυτή είναι η διακρατική ισότητα των πολιτών. Υπάρχει όμως και η διαγενεακή ισότητα. Οι επερχόμενες γενιές θα αντιμετωπίζουν ένα όλο και πιο αφιλόξενο κόσμο γιατί οι προηγούμενες σπατάλησαν χωρίς πολλή σκέψη, τους περιορισμένους πόρους του πλανήτη.

Το θέμα της ισότητας έχει τεράστια σημασία γιατί εμπεριέχει το θέμα της συνευθύνης. Μοιραζόμαστε όλοι την ίδια ατμόσφαιρα και η σπατάλη του ενός οδηγεί στην καταστροφή του άλλου. Οι ιδεολογικές συνέπειες της εντελώς συγκεκριμένης, μετρήσιμης, πραγματικότητας της κλιματικής αλλαγής, είναι τεράστιες. Οδηγούν σε θεμελιακές αναθεωρήσεις. Η ιδέα της συνεχούς μεγέθυνσης, της «προόδου», που έχει ταυτιστεί με την μεγέθυνση, θέλει επανεξέταση.[vii]

Κατά κάποιο τρόπο, οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής κατανοούν καλύτερα τον ‘κίνδυνο’ της αποδοχής του προβλήματος. «Είναι κομμουνιστές» λένε, «ζηλεύουν το επίπεδο ζωής μας» , « θέλουν να επιβάλλουν κρατικό έλεγχο στη ζωή μας». Η συζήτηση για τις ιδεολογικές όψεις του θέματος έχει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί εμπλέκει με περίεργο τρόπο το συμβατικό ιδεολογικό φάσμα. Δεν θα γίνει όμως στο κείμενο αυτό.

Σύνοψη: Η κεντρική ιδέα όσων αναφέρθηκαν παραπάνω διαμορφώνει μια πορεία σκέψης η οποία επιβάλλει ένα συγκεκριμένο όριο εκπομπών CO2, μια κατανομή αυτού του διαθέσιμου ποσού με λογιστικά (επιστημονικά – ιστορικά) ορισμένο τρόπο. Το θεμέλιο αυτό είναι κοινά αποδεκτό, πλην όμως, δεν έχουν οριστεί οι μηχανισμοί, τα επιστημονικά μελετημένα συστήματα διακρατικού επιμερισμού του προϋπολογισμού αλλά και διασφάλισης – ελέγχου της υλοποίησης. Οι στόχοι ορίζονται ως εθελοντικές δεσμεύσεις (Nationally Determined Contributions NDCs)




Μέρος Β Μια νέα θεωρία της αξίας.

Η θεωρία της αξίας είναι ένας βασικός πυλώνας της οικονομικής θεωρίας. Ο Μαρξ, στην ανάλυση της αξίας χρειάστηκε την πιο βαθιά διαλεκτική θεώρηση του ‘πράγματος’ ως ενότητα αντιθέτων, όπου πράγμα : «τα αγαθά» και αντίθετα : η αξία χρήσης και η συναλλακτική αξία. Η ανάλυσή του επεκτάθηκε στην εργασία, όπου η αξία χρήσης παράγεται από την συγκεκριμένη εργασία με τα χαρακτηριστικά του ατόμου, ενώ η συναλλακτική αξία παράγεται από μια αφαιρετική μέση εργασία. Ο σκοπός του Μαρξ ήταν να καταδείξει την ιδιαίτερη φύση της εργατικής δύναμης ως παραγωγού υπεραξίας. Ταυτόχρονα όμως απέδειξε την … αυτονόητη αλήθεια ότι η αξία προέρχεται από την ανθρώπινη εργασία. Η τιμή, το ταμπελάκι εκείνο με ένα αριθμό και μια νομισματική μονάδα, είναι ένα μέγεθος διαφορετικό από την αξία, σχετίζεται με αυτή, αλλά τροποποιείται από άλλους παράγοντες. Φυσικά, είναι αδύνατο να …εκλαϊκεύσω τον Μαρξ, περισσότερα στο «Κεφάλαιο», εγκαθιστούμε όμως ως γεγονός, την φυσική σχέση ανάμεσα στην τιμή των αγαθών και την εργασία. Εκτός από την εργασία, υπάρχουν και άλλοι συντελεστές της παραγωγής, οι πρώτες ύλες, μηχανήματα, τεχνογνωσία, εγκαταστάσεις, κεφάλαιο κίνησης … Υπάρχει και το συνολικό φυσικό περιβάλλον, το οποίο κάποτε θεωρήθηκε δεδομένο, δηλαδή δωρεάν, τώρα όμως κατανοούμε ότι αυτό δεν ισχύει. 

Πως αντιδρά η παραγωγική μηχανή όταν ένας συντελεστής της παραγωγής σπανίζει; Απάντηση τον πλειστηριάζει ή τον κατανέμει με ποσόστωση. Και οι δύο μηχανισμοί έχουν χρησιμοποιηθεί κατά περίπτωση. Ο πλειστηριασμός φυσικά δεν γίνεται με την μορφή της δημοπρασίας (που και αυτό μπορεί να συμβεί) αλλά με τον κανόνα προσφοράς – ζήτησης. Όταν λείπει εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, αυξάνεται η αμοιβή του. Όταν είναι λιγοστό το μαλλί, αυξάνεται η τιμή του και παράγονται περισσότερα υφάσματα από άλλες ίνες. Αν σε κάποιο τόπο υπάρχει λειψυδρία, μπορεί να προβλεφθεί ποσόστωση, δηλαδή δικαιώματα νερού αφού πρέπει όλοι να επιζήσουν. Ποσοστώσεις εμφανίζονται και σε διακρατικές συμφωνίες. Η ανθρωπότητα έχει ιστορικά παραδείγματα.

Αξιοποιώντας τα παραπάνω, αφού κατανοήσουμε πλήρως το γεγονός ότι το περιβάλλον δεν είναι δεδομένο, ούτε φυσικά δωρεάν, εισάγουμε την έννοια του περιβαλλοντικού κόστους. Ήδη υπάρχουν τα σπέρματα της ιδέας αυτής. Σε πολλά αγαθά, π.χ. τις μπαταρίες αυτοκινήτου, (αλλά και τις πλαστικές σακούλες πρόσφατα) έχει θεσμοθετηθεί τέλος ανακύκλωσης ή περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Η νέα θεωρία της αξίας που προτείνεται συνοψίζεται σε μια απλή, συνολική, επιστημονικά τεκμηριωμένη και θεσμικά ισχυρή παρέμβαση. Εκτός από την έννοια της τιμής (που παραμένει ως έχει. Θα τροποποιηθεί στην φύση της μέσω της αλληλεπίδρασης με το άλλο μέρος), εισάγεται ένα κόστος περιβαλλοντικού αποτυπώματος σε κάθε συναλλαγή που γίνεται με χρήμα σήμερα. Ας ονομάσουμε αυτό το τμήμα της τιμής ισοδύναμο CO2 (co2equiv). Κάθε αντικείμενο ή υπηρεσία που είναι αντικείμενο συναλλαγής πληρώνεται σε ευρώ, δολάρια, λίρες, ρούβλια, γιουάν, … και σε co2equiv. Το ισοδύναμο αυτό έχει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

1.   Διακινείται ηλεκτρονικά, δεν έχει φυσική μορφή (υπάρχει η εμπειρία του bitcoin)

2.   Είναι ατομικό δικαίωμα για κάθε πολίτη του κόσμου. Διανέμεται από διεθνή και εθνική αρχή εξίσου για τον καθένα.
3.   Δεν αποταμιεύεται, έχει ημερομηνία λήξεως, δεν τοκίζεται, δεν συναλλάσσεται ανώνυμα.
4.   Δεν έχει σταθερή ισοτιμία με τα συμβατικά νομίσματα
5.   Τα κράτη δεν έχουν δικαίωμα, προσπορίζονται co2equiv, μέσω φορολογίας (στην πηγή και συναλλαγών).

Η κάθε συναλλαγή πραγματοποιείται με συμβατικό νόμισμα και το co2equiv που αντιστοιχεί. Αν ο αγοραστής δεν έχει αρκετά co2equiv, μπορεί να αγοράσει στο ανταλλακτήριο που είναι η εθνική και διεθνής αρχή του co2equiv. Η συναλλαγή φορολογείται από το κάθε κράτος. Αν γίνεται σε εθνικό πλαίσιο φορολογείται μια φορά. Αν γίνεται μεταξύ πολιτών διαφορετικής εθνικότητας, φορολογείται και στα δύο κράτη. (Ο λόγος θα γίνει φανερός παρακάτω).

Το πιο σημαντικό θέμα είναι η ακριβής αποτύπωση του περιβαλλοντικού κόστους για κάθε προϊόν ή υπηρεσία. Αυτονόητο είναι ότι δεν μπορεί να προταθεί εδώ τίποτε άλλο από μια διαδικασία επιστημονικών σωμάτων η οποία θα απονείμει τον τίτλο co2equiv σε κάθε προϊόν (όπως απονέμεται ήδη  η πιστοποίηση ΕΕ, iso, και άλλες) .

Η διαδικασία αυτών των συναλλαγών δημιουργεί μια αγορά. Μια παγκόσμια αγορά, στη οποία οι φτωχοί του πλανήτη θα έχουν όσο co2equiv τους αναλογεί, αλλά δεν θα έχουν χρήματα. Ανταλλάσσοντας το δικαίωμα με χρήμα θα διεκδικούν την ισότητα στη νομή των πόρων του πλανήτη που τους έχει αφαιρεθεί ιστορικά. Οι πλούσιοι από την άλλη μεριά, θα διατηρούν, τουλάχιστον στην αρχή, ένα καλύτερο επίπεδο ζωής και θα αποφύγουν μια απότομη φτωχοποίηση ή συνολική διαταραχή αυτού που συνηθίσαμε να ονομάζουμε πολιτισμένη ζωή. Η πραγματική διευθέτηση της ταξικής δομής της κοινωνίας θα προέλθει από την αριθμητική της φορολογικής κλίμακας.

Φυσικά αυτή οφείλει να είναι προοδευτική, τόσο, όσο να απομειώνει τον προκλητικό πλούτο που έχει συσσωρευτεί. Όσο μεγαλύτερη η κατανάλωση co2equiv από κάποιον (θυμηθείτε, το δικαίωμα ελέγχεται και στην πηγή και στην κατανάλωση), τόσο περισσότερες νομισματικές μονάδες θα καταβάλει για να το αποκτήσει. Τα κράτη θα παρακρατούν δικαιώματα και νομίσματα για τους δικούς τους σκοπούς (φορολογία). Η μεσαία τάξη, που έχει ήδη κάποιο επίπεδο ζωής, θα μπορεί να πουλά το δικαίωμα της, σε καλύτερη τιμή από ένα ίσο εξωτερικής προέλευσης. Κι αυτό γιατί το δικαίωμα θα φορολογείται μόνο μια φορά μέσα στα εθνικά όρια. Αυτό θα παρέχει μια (μεταβατική) προστασία στις μεσαίες τάξεις. Η υπερεθνική αρχή ελέγχου του co2equiv θα ορίσει την φορολογική παρακράτηση των εθνών στις υπερεθνικές συναλλαγές. Οι πολύ φτωχές χώρες, των οποίων οι πολίτες θα είναι κατά βάση πωλητές δικαιώματος, θα προσπορίζονται πόρους έτσι ώστε να καλύψουν το χάσμα με τις πιο αναπτυγμένες χώρες. Η διαφοροποίηση της παρακράτησης ανάλογα με το κράτος γίνεται με τρόπο που να ‘πριμοδοτεί’ τα πιο φτωχά, υπανάπτυκτα και σε κίνδυνο κράτη.

Η συστημική διάσταση του προτεινόμενου σχήματος συναλλαγών.

Ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα, έχει προ πολλού αποσπασθεί από τις αρχές της ελεύθερης οικονομίας. Ωστόσο, είναι αυτός που οδήγησε στο σημερινό σχήμα, όπου ο πλούτος δεν είναι αποτέλεσμα της εργασίας αλλά ενός συνδυασμού παραγόντων. Πολλοί κατανοούν ότι έχουμε φτάσει στο σημείο όπου το οικονομικό σύστημα είναι εμπόδιο στην (γνήσια) ανάπτυξη του πλανήτη.[viii] Στην περίπτωση αυτή, «οφείλει να παραχωρήσει την θέση του σε ένα άλλο οικονομικό σύστημα το οποίο θα συνεχίσει την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων». Τι μορφή θα έχει αυτό το άλλο σύστημα και τι έννοια θα έχει η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων είναι ερωτήματα για τον συλλογικό νου. 

Σε κάθε περίπτωση είναι σαφές ότι το καπιταλιστικό σύστημα οδηγείται με φυσικό τρόπο στην συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια, με φυσικό επακόλουθο την φτωχοποίηση των υπολοίπων. Μιλώντας με τη γλώσσα της επιστήμης ο καπιταλισμός είναι ένας ελκυστής[ix] που ωθεί στην συγκέντρωση του πλούτου. Η προτεινόμενη απονομή δικαιωμάτων με βάση την αρχή της ισότητας δημιουργεί ένα ελκυστή προς την ισότητα. Οι φυσικές διαφορές μεταξύ των ατόμων δεν εξαφανίζονται, οι πιο παραγωγικοί άνθρωποι θα εξακολουθούν να έχουν μεγαλύτερες αμοιβές, αυτό όμως δεν θα οδηγεί σε γιγάντωση των ανισοτήτων έξω από τα όρια επιβίωσης για τους πολλούς και σε απόλυτη σπατάλη για τους λίγους.

Μια δεύτερη συστημική επίδραση του μέτρου της διπλής αξίας συνίσταται στην φυσική παρέμβαση προς την βέλτιστη οικολογική διαχείριση από τους πολίτες. Το σχήμα αυτό εναρμονίζει την καταναλωτική συμπεριφορά με την ανάγκη του συλλογικού καλού. Η ακριβοδίκαιη απόδοση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος θα επιτρέψει και προάγει την επιλογή των αγαθών που επιβαρύνουν λιγότερο. Ένα αναψυκτικό θα έχει ίδια τιμή αλλά διαφορετικό περιβαλλοντικό κόστος αν βρίσκεται σε πλαστικό, γυάλινο ή αλουμινένιο δοχείο. Η διαφορά σε σχέση με την υπάρχουσα κατάσταση είναι προφανής. Η διπλή αξία διαπαιδαγωγεί, στην πράξη, με άμεσο τρόπο, στην ανάγκη σεβασμού στο περιβάλλον, στην πραγματικότητα του κοινού καλού.

Οι προβλέψεις της συμφωνίας του Παρισιού για εθελοντικές δεσμεύσεις παραλείπουν τελείως οποιονδήποτε μηχανισμό ελέγχου. Η επιτροπή IPCC, παρακολουθεί την υλοποίηση της συμφωνίας χωρίς δικαίωμα παρέμβασης. Όλη η συμφωνία είναι εθελοντική και η εξουσία λήψης των μέτρων υλοποίησης βρίσκεται στις κυβερνήσεις. Αντίθετα το προτεινόμενο σχήμα εξασφαλίζει την λειτουργία του προϋπολογισμού : αν σπανίζει το δικαίωμα co2equiv αυτό θα αποκτήσει τεράστια (χρηματική) αξία και θα αναδιανείμει πλούτο με αποτέλεσμα και να τηρείται και ο προϋπολογισμός και να αναδιανέμεται πλούτος (οι φτωχοί καταναλώνουν αγαθά με μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα). Αυτό επίσης σημαίνει, ότι η παραγωγική μηχανή έχει αντικείμενο, – παράγοντας αγαθά με μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. 

Η προηγούμενη εκδοχή παρόμοιου σχήματος (συμφωνία του Κιότο), με τα δικαιώματα ρύπων, έμοιαζε με ένα δεύτερο φόρο, τα έσοδα του οποίου πήγαιναν στο άγνωστο, ενώ ο φόρος καθαυτός, δεν εξυπηρετούσε την μείωση, αλλά την αναδιανομή των ρύπων. Οι πολίτες, αισθάνονται ότι ακολουθούν τα βήματα ενός χορού, στον οποίο η μουσική έρχεται από αλλού. Η εναλλακτική πρόταση που υπάρχει, για φορολόγηση των καυσίμων στην πηγή (tax and dividend), φορολόγηση η οποία θα αντανακλά το περιβαλλοντικό τους κόστος, και στη συνέχεια επιστροφή αυτού του φόρου στους πολίτες εξ ίσου, μοιάζει αλλά δεν καλύπτει το προτεινόμενο σχήμα διπλής αξίας. Η βασική διαφορά συνίσταται στη διαφορετική δυναμική μεταξύ πλουσίων και φτωχών κρατών, την μη ύπαρξη προοδευτικότητας στη φορολογία και τον κεντρικό έλεγχο του συστήματος.

Το σύστημα διπλής αξίας δεν αναιρεί την έννοια της αγοράς. Όμως η συναλλαγή δικαιωμάτων μέσω ενός μόνο διαχειριστή, για εθνικές και διεθνείς συναλλαγές, η εξασφάλιση της προέλευσης των δικαιωμάτων, η εξάλειψη εμπορικού κέρδους, συσσώρευσης, εκτοκισμού και οποιασδήποτε κερδοσκοπίας, διασφαλίζει ότι η παγκόσμια αυτή αγορά θα λειτουργεί εξισορροπητικά ως προς τις ανισότητες και με ακρίβεια ως προς την τήρηση του προϋπολογισμού άνθρακα.

Επίλογος:




















Η λύση των κοινωνικών προβλημάτων γίνεται από τις ίδιες τις κοινωνίες. Όμως, όπως και σε πολλά άλλα θέματα, οι αποφάσεις μπορεί να είναι σωστές και να παράγουν αποτελέσματα μόνο αν υπάρχει γνώση, μέτρο, και συλλογική δράση. Με την πρόταση διπλής αξίας επαναφέρονται στο προσκήνιο αρχές όπως η επιστημονική και δίκαιη διαχείριση των κοινών, η ισότητα, η συναρμογή των πολιτικών πρακτικών με την γνώση και την ανάγκη. Το θέμα δεν είναι θεωρητικό, αγγίζει το υπαρξιακό μέλλον του είδους. Ο πλανήτης ή θα διοικείται δημοκρατικά ή δεν θα υπάρξει. 


Ο Δημήτρης Πουλής είναι συνταξιούχος καθηγητής ΤΕΙ


_________________________________________________________________________________



[ii]  H πιο γνωστή πολιτική ανάλυση για τη σχέση της πολιτικής με το κλίμα παρουσιάζεται στο βιβλίο της Naomi Klein “this changes everything”. Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «ο καπιταλισμός εναντίον του πλανήτη». Γιατί πράγματι περί αυτού πρόκειται. Η κατανάλωση ενέργειας ανά κάτοικο σχετίζεται άμεσα με το επίπεδο ζωής και εντελώς χαρακτηριστικά οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν διαμορφώσει ένα προφίλ κατανάλωσης το οποίο είναι ασύμβατο με την φυσική αναγεννητική ικανότητα του πλανήτη. Η ενσωματωμένη στο οικονομικό σύστημα ‘ανάγκη’ ανάπτυξης[ii], προσκρούει στα φυσικά όρια του πλανήτη. Το φυσικό συμπέρασμα, ότι ο καπιταλισμός ως μηχανή μεγέθυνσης (ανάπτυξης) επιφέρει την κλιματική διαταραχή, ενυπάρχει σε όλες τις επιστημονικές παρουσιάσεις σχετικών θεμάτων. Φυσικά, οι ειδικοί αδυνατούν να τοποθετηθούν πολιτικά. Είναι φανερή όμως μια υποβόσκουσα διαμάχη, ειδικά στην υπερδύναμη, με αντιθέσεις μεταξύ επιστημονικών σωμάτων και του πολιτικού προσωπικού (ειδικά της ‘δεξιάς’ πτέρυγας – αν ο χαρακτηρισμός έχει κάποια αξία).  https://thischangeseverything.org/book/

[iii]  Μια από τις επιστημονικές κριτικές που σχετίζονται με την διαδικασία αυτή είναι ότι ο χρόνος που μεσολαβεί από την επιστημονική έρευνα που παράγει νέα γνώση από στοιχεία, μέχρι την επίδρασή της στις αναφορές είναι πολύ μεγάλος. Εδώ αθροίζονται ο χρόνος που απαιτείται για την μελέτη καθεαυτή (την επεξεργασία δηλαδή των στοιχείων η οποία μπορεί να  διαρκέσει  πάνω από χρόνο), τον χρόνο στη διαδικασία ελέγχου της δημοσίευσης (επίσης έως πάνω από χρόνο) και τέλος τον χρόνο μέσα στο σύστημα του IPCC.

[v]    https://www.carbonbrief.org/analysis-four-years-left-one-point-five-carbon-budget.

[ix]  Ο ελκυστής (attractor) είναι μια έννοια της συστημικής επιστήμης. Σε ένα γεωγραφικό τοπίο, το κατώτατο τμήμα του  αποδέχεται την ροή του νερού. Είναι ο ελκυστής της τροχιάς της ροής. Η έννοια δεν είναι τόσο απλή, σχετίζεται με αυτό που ονομάζεται χώρος των φάσεων για περισσότερα βλέπε : https://el.wikipedia.org/wiki/Θεωρία_του_χάους

Ετικέτες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)