Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στις 05 Οκτωβρίου 2018 στο βιβλιοπωλείο "Αναλόγιο" η παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Μπελαντή "Ο Στάλιν στην Κολιμά". Ο ιστότοπος "ΡΩΓΜΕΣ¨ παρουσιάζει την εισήγηση του Νίκου Πρινιωτάκη στο θέμα:
Δεν σας κρύβω ότι η πρώτη αντίδραση μου όταν διάβασα τον
τίτλο του βιβλίου του Δ. Μπελαντή ήταν ένας συνδυασμός οδυνηρής έκπληξης και συνάμα
περιέργειας. Έκπληξης για το γεγονός ότι είχα διαβάσει πιο μπροστά το βιβλίο
του Βαρλάμ Σαλαμόφ Ιστορίες από την Κολιμά (ένα έργο ποταμός 2000 περίπου σελίδων
που πρωτοκυκλοφόρησε στη χώρα μας πριν μερικά μόλις χρόνια και 40 περίπου χρόνια
μετά την ευρωπαϊκή πρεμιέρα του) ενός έργου που ο ντόπιος κομμουνιστικός
πουριτανισμός δεν «επέτρεψε» νωρίτερα την έκδοση του.
Τι ήταν όμως η Κολιμά; Οφείλω
να κάνω μια μικρή παρέκβαση μια και ίσως οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν. Επρόκειτο
για ένα δίκτυο στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας, τα γνωστά σε όλους μας
γκουλάγκ (στρατοπέδων κρατικών σκλάβων για την ακρίβεια, κύρια αντιφρονούντων)
στον βόρειο αρκτικό κύκλο στην ανατολική Σιβηρία. Εκεί σε ακραίες κλιματικές
συνθήκες και σε καθεστώς εξαθλίωσης με ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια αλλά και σε
μόνιμη και διαρκή κατάσταση δυσθρεψίας οι κρατούμενοι – εξόριστοι επιτελούσαν το
έργο εξόρυξης ευγενών μετάλλων για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Πως λοιπόν ο συγγραφέας βάζει τον εμπνευστή αυτού του σατανικού δικτύου να επισκέπτεται την Κολιμά; Ως θύμα ή ως θύτης; Κάτω από ποιες συνθήκες; Το βιβλίο έστω και ως λογοτέχνημα αναφέρεται στην Αριστερά. Πιο σωστά στην κομμουνιστική αριστερά. Στην ιστορία της όχι μέσα από το ιστορικό σύμπαν που είναι κατεγραμμένο και που μας είναι λιγότερο ή περισσότερο γνωστό αλλά μέσα από ένα παράλληλο σύμπαν όπου μέσω της αντιστροφής των ρόλων και της πιθανότητας πολλά μπορεί να είχαν εξελιχτεί διαφορετικά (asitmighthavebeen).
Το γνωστό
σε όλους μας ερώτημα που πολλές φορές μας στοιχειώνει και τους ίδιους: τι θα
γινόταν αν… Αν σπούσε η αλληλουχία του χρόνου και τα πράγματα εξελίσσονταν
αλλιώς. Η έννοια αυτή της ενδεχομενικότητας μας δίνει την ευκαιρία να
αναστοχαστούμε στο τι πραγματικά συνέβη και στο αν θα μπορούσε να ακολουθηθεί
μια διαφορετική πορεία απ’ αυτή που ακολουθήθηκε. Να μετρήσουμε δηλαδή αποστάσεις,
δυνατότητες, πανουργίες και πιθανότητες. Ο τρόπος αυτός της προσέγγισης
προσομοιάζει σ’ αυτό που τόσο στη
λογοτεχνία αλλά λίαν προσφάτως και στην ιστορία έχει καταγραφεί ως alternatehistory (=εναλλακτική
ιστορία).
Ο συγγραφέας με εκπληκτική ικανότητα, έμπλεη ευρυμάθειας,που
δείχνει αν μη τι άλλο ότι ελέγχει πλήρως το υλικό του, αλλά και βαθιάς
ιστορικής γνώσης για την περίοδο στην οποία αναφέρεται μας βάζει γρήγορα στο
κλίμα.
«Στην εσωκομματική πάλη μετά τον θάνατο του Λένιν ηττάται
ο Στάλιν ο οποίος οδηγείται στην Κολιμά. Εκεί συναντάται με ήδη εξόριστους
σταλινικούς που από κοινού οργανώνουν πραξικόπημα αναλαμβάνοντας την εξουσία
στην ΑΣΕ και ηγούνται ενός β’ εμφυλίου πολέμου με τη ΔΣΕ, όπου και εκεί οι
τροτσκιστοραντεκιστές χάνουν την εξουσία και Γκενσέκ αναλαμβάνει ο Μπέρια.
Μέσα
σε μια τρελή πορεία προσπάθειας διατήρησης της εξουσίας ο Μπέρια αυτοκτονεί και
την ηγεσία του νόμιμου κόμματος αναλαμβάνει ο Μολότοφ. Εν τω μεταξύ ο εμφύλιος
μαίνεται στην ΑΣΕ. Κάτοχοι πυρηνικής τεχνολογίας όμως οι σοβιετικοί της ΔΣΕ
(μιας τεχνολογίας που τους δόθηκε από εξωγήινους) παίρνουν το πάνω χέρι στην
εξέλιξη της εμφύλιας διαμάχης την ίδια στιγμή που οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις
της Ιαπωνίας έχουν ήδη εισβάλλει στη χώρα. Και όλα αυτά εν μέσω ενός
ενδιαφέροντος πειράματος αντιεξουσιαστικού κομμουνισμού από δραπέτες των
κολαστηρίων της Κολιμά. Οι σταλινικοί όμως δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη.
Μέσα από μια σειρά ανατροπών και
διεκδικήσεων το υπερόπλο ξεφεύγει από τον έλεγχο της εξουσίας και μια
ατομική βόμβα (από τις 2 που διαθέτει το κρατικό οπλοστάσιο) εκρήγνυται πάνω
από τη Μόσχα καταστρέφοντας την. Η κατοχή πυρηνικής τεχνολογίας από τους
Σοβιετικούς προκαλεί μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων από τις ιμπεριαλιστικές
δυνάμεις (Γερμανία, Ιαπωνία) που είχαν περικυκλώσει την ΣΕ λύνοντας τον
αποκλεισμό της και υπογράφοντας συνθήκη ειρήνης μαζί της. Εν τω μεταξύ ο Στάλιν
σε μια κρίση παράνοιας γίνεται πλέον τρόφιμος τρελοκομείου και στο τέλος
αυτοκτονεί εν μέσω παροραμάτων, ψευδαισθήσεων αλλά και ενοχών για την
καταστροφή της Μόσχας. Το διεθνές πολιτικό σκηνικό ανασυντίθεται αρχικά με
διαλύσεις πολλών ΚΚ αλλά εν τέλει αναζωπυρώνει τον ριζοσπαστισμό του εν μέσω
διεθνούς οικονομικής κρίσης. Ο Αϊνστάιν που είχε βοηθήσει στην κατασκευή των
υπερόπλων παρατά την επιστήμη και γίνεται ψαράς, ακτιβιστής και συγγραφέας έργων
επιστημονικής φαντασίας ενώ στο εσωτερικό της Ένωσης την εξουσία παίρνει ξανά ο
Ράντεκ εφαρμόζοντας ένα σοσιαλιστικό πολυκομματισμό».
Με φόντο λοιπόν αυτό το παράλληλο σύμπαν που μόλις σας
περιέγραψα και που ενίοτε συμπίπτει ή συναντάται με το δικό μας ο Μπελαντής
βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για μια
σειρά από θέματα που τον/μας απασχολούν ή τον/μας απασχόλησαν κάποια στιγμή στο
παρελθόν. Το παρελθόν βέβαια δεν νοείται σαν κάτι που βρίσκεται «εκεί» κάπου
έξω και μακριά από μας αλλά «μέσα» μας, συστρεφόμενο και παλλόμενο εντός μας.
Και αυτό έχει σημασία γιατί μέσα από τη γραφή του Μπελαντή περνούν άρρητα και
ανομολόγητα οι σκέψεις, οι κρίσεις οι προβολές και οι επιθυμίες του για το
σήμερα. Με αυτή την έννοια η επίσκεψή του στους ιστορικούς ατραπούς δεν
διακατέχεται από μια ανάγκη ανάκλησης στη μνήμη του,προσώπων και γεγονότων (σαν
ένα προσκλητήριο νεκρών), για να δοξάσει ή να συντρίψει απόψεις και ιδεολογίες.
Αντιθέτως γίνεται με τον πιο γόνιμο και παραγωγικό τρόπο. Αναρωτιέται φωναχτά,
θέτει ερωτήματα που ζητούν την απάντηση τους. Κοιτά στο μέλλον και όχι στο
παρελθόν. Όλη του η προσπάθεια διακατέχεται από μια λεπτή διάθεση ιστορικής
ειρωνείας. Θυμίζει με τη γραφή του τον «Άνθρωπο στο ψηλό κάστρο» του γνωστού
συγγραφέα έργων επιστημονικής φαντασίας PhilipK. Dick.
Οι άνθρωποι στο παράλληλο σύμπαν του Μπελαντή,
επαγγελματίες επαναστάτες και παράγωγα ενός νέου ιστορικού ανθρωπότυπου, χάνουν
βασικά στοιχεία της ανθρωπινότητας τους. Μεταβάλλονται σε τέρατα όπου ο αγώνας
της επιβίωσης και το κυνηγητό της εξουσίας αποτελούν την απώτερη και ύστατη
επιδίωξη τους. Ο αγώνας αυτός για κατίσχυση είναι όμως πλήρως αναντίστοιχος των
ιδεών που κομίζουν. Η νέα κοινωνία που ευαγγελίζονται περνά τελικά μέσα από μια
κοιλάδα αίματος. Δεν σκοτώνουν απλώς (το κάνουν και αυτό βέβαια όταν και αν
χρειαστεί) αλλά χειραγωγούν και βάζουν άλλους να σκοτώσουν. Μετά βέβαια
σκοτώνουν οι ίδιοι τα υποχείρια τους για να μην υπάρχει καν η δυνατότητα μνήμης
και μαρτυρίας. Τα πειστήρια του εγκλήματος εξαφανίζονται ως δια μαγείας (υγροποιούνται
όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται). Ο κύκλος των επαναστατών μοιάζει τελικά με μια
εποχή στην κόλαση. Σε ένα γενικευμένο πόλεμο όλων έναντι όλων. Οι μάζες απλά παρακολουθούν
αμέτοχες και ανίκανες να επηρεάσουν τους αντιμαχόμενους μέσα από την προβολή
και αντιπαραβολή τέτοιας ισχύος. Η πυκνότητα των γεγονότων είναι τέτοια (τα
πάντα εξελίσσονται σε 1/5 μήνα)που μας κρατά σε μια εναγώνια και συνεχή ένταση.
Τα ερωτήματα στο τέλος της ανάγνωσης πέφτουν βροχή και
είμαστε εδώ,εν τέλει, όχι για να δώσουμε
μόνιμες και συνολικές απαντήσεις ως άλλοι ειδήμονες επί παντός επιστητού, αλλά
για να αναρωτηθούμε αρχικά, να αναγνωρίσουμε κατόπιν και να κατανοήσουμε εν
τέλει ότι η απουσία μόνιμων διευθετήσεων σε τέτοια ζητήματα δεν συνιστά
έλλειμμα αλλά αποτελεί εγγενές στοιχείο της ανθρώπινης δραστηριότητας με το
οποίο οφείλουμε να συμπορευθούμε. Σταχυολογώ εν τάχει μερικά μόνο απ’ αυτά τα
ερωτήματα και φυσικά καλείται ο καθένας να προσθέσει τα δικά του:
- Ποια η σχέση του εβραϊσμού με τον μαρξισμό;
- Ποια η λογική του απεδαφικοποιημένου αυστρομαρξισμού και πως αυτή επηρέασε πρόσωπα ή καθόρισε εξελίξεις στη χώρα της επανάστασης;
- Ποια η σχέση διεθνισμού και πατριωτισμού;
- Ποια τα όρια (αν υπάρχουν) για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια υπανάπτυκτη και κύρια αγροτική χώρα;
- Ποια τα όρια άσκησης πολιτικής σε συνθήκες καπιταλιστικής περικύκλωσης;
- Γιατί η γραφειοκρατία μπόρεσε όχι μόνο να υποκαταστήσει δημοκρατικές λειτουργίες αλλά λειτούργησε ως υπερτάξη κατέχοντας το μονοπώλιο πολιτικής και κρατικής βίας;
- Ποιος ο ρόλος της προσωπικότητας στην Ιστορία;
- Γιατί ο Στάλιν κατάφερε να κερδίσει στον εσωκομματικό αγώνα και να καταστεί κυρίαρχος;
- Ποια τα όρια αλλά και οι αναφορές αυτού που ιστορικά ονοματίστηκε ως Σταλινισμός; Ως –ισμόςόχι δηλαδή ως απλή πρακτική άσκησης εξουσίας ή σαν καθεστώς προσωπολατρείας αλλά ως συνολικό ιδεολογικοπολιτικό φαινόμενο που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να είναι κυρίαρχο από τη δεξιά σοσιαλδημοκρατία μέχρι τις αριστερίστικες σέχτες.
- Γιατί τα σοβιέτ αδρανοποιήθηκαν αρχικά και υποκαταστάθηκαν τελικά από το κρατικοποιημένο κόμμα;
- Που οδήγησε ο κρατικός καπιταλισμός και η συγγενής λογική ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων;
- Ποιος ο ρόλος της αγροτικής τάξης στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και τα όρια της κολλεκτιβοποίησης;
Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα που θα μπορούσαμε
να θέσουμε. Η επίσκεψη μας σ’ αυτές τις χρονορωγμές είναι εκ των πραγμάτων λειψή
και ατελέσφορη. Γίνεται αποκλειστικά μέσω ανάγνωσης διατηρώντας μια βολική
απόσταση χρόνου. Αρκεί αυτό για να μας οδηγήσει σε πιο ασφαλή συμπεράσματα ή
μήπως αποτελεί δικαιολογία για να «κρύψουμε» πράγματα κάτω από το χαλάκι, μην
μπορώντας και μην αντέχοντας την αναμέτρηση μαζί τους; Αυτή όμως δε είναι και η
διαφορά μεταξύ μαρτυρίας, βιώματος και
ιστορίας; Από την άλλη χρησιμοποιώντας τα ίδια τα λόγια του συγγραφέα στο τέλος
του έργου και έχοντας επίγνωση της ασημαντότητας μας δεν είμαστε βέβαια ούτε η
εργατική τάξη αυτοπροσώπως για να παίξουμε το ρολό του κριτή αλλά ούτε και το
Χεγκελιανό Πνεύμα της Ιστορίας.
Πολίτες πάρτε την υπόθεση στα χέρια σας λοιπόν!
Ο Νίκος
Πρινιωτάκης είναι πολιτικός επιστήμονας - ιστορικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου