Του Σήφη Φανουράκη*
Ένα «τυχαίο» γεγονός, όπως η εμφάνιση ενός «φονικού» ιού, μας επιτρέπει να εξετάσουμε τι συμβαίνει στις ανθρώπινες κοινωνίες σε μια περίοδο κρίσης· μας αποκαλύπτει μια κατάσταση που εγκαθιστά τον φόβο και τον πανικό, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα και το αληθινό πρόσωπό τους.
Ένα «έκτακτο» γεγονός και στη συγκεκριμένη περίπτωση η επιδημία ενός συγκεκριμένου ιού, αναδιατάσσει την λειτουργία της πόλης, χωρικά και ανθρωπολογικά.
Ο ιός covid 19 αναστατώνει τα πάντα σε μια πόλη και ως «έκτακτο γεγονός», εμφανίζεται βίαια και επιδρά στην καθημερινή ζωή της· προκαλεί μία σειρά εκτάκτων μέτρων και όρων υγιεινής· αναδεικνύει νέες όψεις της διαμονής και της κατοίκησης μέσα στον αστικό ιστό.
Η καθημερινή απειλή του φονικού ιού και ο «εγκλεισμός» στο σπίτι αλλάζουν τα συναισθήματα των ανθρώπων και καθιστούν την επιδημία μία συλλογική υπόθεση.
Η πόλη, με τα μέτρα που περιορίζουν την λειτουργίας της, βρίσκεται σε ένα «λήθαργο» και μεταμορφώνεται σε έναν έρημο τόπο.
Η πανδημία, ως ένα έκτακτο γεγονός φόβου, αλλάζει το περιεχόμενό της και κτιριολογικά· επικυρώνει την κατοικία - διαμέρισμα, σε κέλυφος προστασίας και αναστέλλει τον αρχετυπικό χαραχτήρα του δημόσιου χώρου, ως κοινωνικού «πυκνωτή».
Τα κτίρια-μνημεία και οι ιστορικοί τόποι μιας πόλης «ανακαλύπτονται» από τους κατοίκους μέσα από μια βιωματική εμπειρία που τους «επιβάλλεται» από την τήρηση των μέτρων για την ανακοπή διάδοσης του ιού.
Η επιδημία ως ένα έκτακτο γεγονός, αλλά και κάθε άλλη κρίση, αποτυπώνονται στο αστικό τοπίο και επιδρά πλέον στη ζωή των κατοίκων μόνιμα. Αφήνει ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας, το συναίσθημα του φόβου και του πανικού.
Οι κάτοικοι της πόλης κυκλοφορούν απόμακροι σε έρημους και στενούς δρόμους, φαινομενικά «γαλήνιους», και οι όψεις των κτιρίων ενσωματώνουν το φόβο της μόλυνσης. Ξαφνικά πρέπει να οργανώσουν την καθημερινότητά τους διαφορετικά· με προφυλάξεις και σχολαστική εφαρμογή αυστηρών κανόνων.
Ξαφνικά πρέπει να επανα-οικειοποιηθούν το σπίτι τους «μένοντας μέσα», αποφεύγοντας συνωστισμούς, παρέες, συνευρέσεις και εργασίες· «ανακαλύπτουν» τα εγκαταλειμμένα μνημεία της πόλης και τους ιστορικούς τόπους, τους οποίους κάποτε προσπερνούσαν αδιάφορα στην καθημερινή τους ρουτίνα.
Στην καθημερινή τους «έξοδο» ανακαλύπτουν ότι, η σημερινή όψη της πόλης τους είναι αποτέλεσμα, της κοινωνικής αποσύνθεσης, της παθητικότητας, της εγκατάλειψης και της «μηδενικής» πολιτικής συλλογικής ευθύνης.
Τα κτίρια και οι αυλές των σχολείων παραμένουν κλειστά, χωρίς τις παιδικές φωνές· και εγκαταλειμμένα, ενσωματώνουν το φόβο ενός αόρατου εχθρού.
Τα εμπορικά καταστήματα κλειστά, τα μαζικά μέσα μεταφοράς σχεδόν ανύπαρκτα, οι στάσεις των αστικών λεωφορείων χωρίς κόσμο, συνθέτουν τις όψεις ενός ιδιόμορφου αστικού τοπίου, μιας «άσχημης» πόλης, που τώρα δεν «κοσμείται» από τραπεζοκαθίσματα, με τις πλαστικές τέντες ξεχασμένες στον αέρα. Ο συνδυασμός αυτής της εικόνας παράγει μια «εφήμερη ασημαντότητα» του κτισμένου περιβάλλοντος που συνθέτει νέες όψεις του αστικού τοπίου.
Βέβαια, οι κάτοικοι ταυτίζονται με αυτό το νέο αστικό τοπίο που καλύπτει σχεδόν όλη την πόλη, από το κέντρο της μέχρι και τα προάστιά της· ταυτίζονται με το αστικό τοπίο το οποίο βιώνουν για πρώτη φορά με τραγικό τρόπο και ίσως το γνωρίζουν σε βάθος για πρώτη φορά. Και τα βράδια, κοιτούν την πόλη από το παράθυρο προσπαθώντας να δουν αν έχει αλλάξει και αισθάνονται μια «νοσταλγία».
Σε αυτό το αστικό τοπίο ο χρόνος είναι, ρευστός, άπειρος, ευθύγραμμος και καταναλώνεται στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο, στο διάβασμα.
Στους δρόμους και στις πλατείες κυκλοφορούν λιγοστοί άνθρωποι, βιαστικοί και απόμακροι· σκέφτονται ότι όλα αυτά είναι ένα κακό όνειρο που θα περάσει. Η επιδημία όμως υπάρχει και πολλαπλασιάζεται με «εκθετική αύξηση, όπως λένε οι ειδικοί. Οι κανονικές συνθήκες της ζωής ανατρέπονται. Δυσκολεύουν οι κοινωνικές σχέσεις, η δουλειά, οι φιλίες, οι θρησκευτικές, πολιτιστικές και πολιτικές εκδηλώσεις, όλα αλλάζουν.
Σε αυτό το τοπίο η ανταπόκριση της κοινωνίας δεν είναι γραμμική. Δεν έχουν όλοι την ίδια αντίδραση. Υπάρχουν αυτοί που φοβούνται για τη ζωή τους και κλείνονται στα σπίτια τους· δεν λείπουν όμως και αυτοί που είναι αλληλέγγυοι σε ανήμπορους και σ΄αυτούς που βρίσκονται σε ηλικίες υψηλού κινδύνου.
Υπάρχουν βέβαια και οι αδιάφοροι, αυτοί που δεν ταυτίζονται με κανέναν συμπολίτη τους και προσπαθούν μόνο να κάνουν τη δική τους ζωή ευκολότερη, αποκομίζοντας κέρδη.
Όμως σχεδόν όλοι, ξαφνικά θεωρούν ως ύψιστη αξία την ανθρώπινη ζωή και παρά τα περιοριστικά μέτρα είναι έτοιμοι να θυσιάσουν πολλά για να σώσουμε τη ζωή τους.
Η επίκληση της «ατομικής» ευθύνης είναι δικαιολογία, ενώ η απαγόρευση της κυκλοφορίας εγγράφεται στο συλλογικό ασυνείδητο των κατοίκων σαν μια «αναγκαία πράξη», όπως και όλα τα μέτρα.
Αυτή η «έκτακτη» κατάσταση της πανδημίας, καταγράφεται αρνητικά στο συλλογικό ασυνείδητο, μαζί με καταστάσεις όπως, μια αρρώστια, ένας σεισμός, μια πλημμύρα, μια πυρκαγιά, μια επιδημία, ένας πόλεμος, μια κρίση χρέους και μια οποιαδήποτε καταστροφή και όπως μας αφηγείται ο Α.Καμί στο προφητικό του έργο, η «Πανούκλα» : «Οι συμφορές δεν είναι ασυνήθιστες, όμως κανείς δεν τις πιστεύει ώσπου να του πέσουν κατακέφαλα. Και στον κόσμο υπάρχουν και επιδημίες και πόλεμοι, που βρίσκουν πάντα απροετοίμαστους τους ανθρώπους».
* Ο Σήφης Φανουράκης είναι αρχιτέκτονας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου