Του Αντώνη Σπ. Βασιλάκη *
1. Ποιοι έκαναν τη δικτατορία;
Τα ιστορικά γεγονότα είναι γνωστά: Στις 4 Αυγούστου 1936, παραμονή εικοσιτετράωρης πανελλαδικής πανεργατικής απεργίας, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, επικαλούμενος κίνδυνο εσωτερικών ταραχών και ασταθή διεθνή κατάσταση, συγκάλεσε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο και ανακοίνωσε την απόφασή του: α) να αναστείλει επ' αόριστον την ισχύ πολλών διατάξεων του Συντάγματος που κατοχύρωναν τις προσωπικές και συλλογικές ελευθερίες και β) χωρίς να προκηρύξει εκλογές, να διαλύσει τη Βουλή με τη συγκατάθεση του βασιλιά, ο οποίος εξέδωσε δύο παράνομα διατάγματα με τα οποία καταλύθηκε ο κοινοβουλευτισμός και επιβλήθηκε δικτατορία.
Η κυβέρνηση Μεταξά είχε πάρει ψήφο εμπιστοσύνης στις 27 Απριλίου με 241 ψήφους υπέρ, 16 κατά και 4 αποχές. Τρεις ημέρες αργότερα η βουλή διέκοψε πρόωρα τις εργασίες της έως τις 30 Σεπτεμβρίου, εξουσιοδοτώντας την κυβέρνηση Μεταξά να διοικήσει την χώρα με νομοθετικά διατάγματα. Η Βουλή δεν άνοιξε ποτέ καθώς ο βασιλιάς και ο Μεταξάς επέβαλαν στις 10 το βράδυ της 4ης Αυγούστου τη βασιλομεταξική φασιστική δικτατορία.
2 Οι αιτίες της δικτατορίας και ο χαρακτήρας της
Στο σύντομο σημείωμα σήμερα θα αναφερθούμε στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που οδήγησαν στη βασιλομεταξική δικτατορία. Την ένδοξη δεκαετία 1910-1920 ακολούθησε η πιο ταραγμένη περίοδος της νεότερης ιστορίας: η δεκαπενταετία 1922-1936, που άλλαξε ριζικά τον κοινωνικό και εθνολογικό χάρτη της χώρας και δημιούργησε μια νέα μεσοαστική τάξη. Την αλλαγή αυτή δεν πήραν χαμπάρι τα δυο μεγάλα πολιτικά κόμματα: οι βασιλικοί αντιβενιζελικοί από τη μια, και οι φιλελεύθεροι βενιζελικοί από την άλλη. Συνέχισαν να δρουν στον αστερισμό του Διχασμού που εκδηλώθηκε το 1916 και που δεν έχει τελειώσει ακόμη σήμερα, 104 χρόνια από τότε. Το ζήτημα που τους απασχολούσε ήταν το πολιτειακό: βασιλευόμενη ή αβασίλευτη δημοκρατία.
Η ανασυγκρότηση του κράτους στην κορφή και η ομαλή πολιτική ζωή, μετά την έλευση στην Ελλάδα (μέσα σε λίγα χρόνια) σχεδόν δύο εκατομμυρίων Ελλήνων από τις "χαμένες πατρίδες", καθυστέρησε πολύ εξαιτίας του κλίματος του Διχασμού. Δυο λόγοι ερμηνεύουν αυτή την εξέλιξη:
Α) Μετά από 4 στρατιωτικά πραξικοπήματα (1922 Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά, 1923 Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη-Ζήρα, 1925 Πάγκαλου, 1926 Κονδύλη) η ομαλότητα φάνηκε να επιτυγχάνεται προσωρινά με την οικουμενική κυβέρνηση Ζαΐμη το 1926. Ο διχασμός αναβίωσε με τα πραξικοπήματα του 1933 (Πλαστήρα), του 1935 Πλαστήρα (πάλι) και του 1935 Κονδύλη (πάλι) που επανέφερε τη βασιλεία.
Β) Στο εσωτερικό της χώρας, οι γηγενείς και οι πρόσφυγες βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαλότητα ήδη από τη δεκαετία του 1910.Το παρελθόν κηδεμόνευε το παρόν.
Υπήρξαν όμως και κοινές θέσεις των δυο αντίπαλων του διχασμού: ο διάχυτος πανικός κοινωνικής ανατροπής και ο φόβος του κομμουνισμού. Αν και η δύναμη του ΚΚΕ δεν ξεπέρασε στα χρόνια αυτά το 10%, εν τούτοις τα εργατικά αιτήματα και οι απεργίες αντιμετωπίστηκαν με καταστολή και περιοριστικά μέτρα. Κορύφωση τους ήταν το ‘ιδιώνυμο’ του Βενιζέλου το 1929: Η εφαρμογή του γέμισε τις φυλακές από τους πρωταίτιους των απεργιών και διάλυσε τα σωματεία. Οι περιορισμοί απέτρεψαν τη δημιουργία στην Ελλάδα ισχυρού εργατικού συνδικαλισμού και κάποιας μορφής σοσιαλδημοκρατίας. Το κράτος δημιούργησε τον κρατικό συνδικαλισμό για να τον ελέγχει. Όμως υπήρξαν μαχητικές απεργίες και αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία και το στρατό. Το 1935 και 1936 οι απεργίες στη Θεσσαλονίκη, στο Βόλο και στην Καλαμάτα είχαν θύματα,και χρησιμοποιήθηκαν ως πρόφαση για την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου και τελικά της δικτατορίας.
Το πιο δραματικό όμως είναι ότι κορυφαίοι και από τις δυο παρατάξεις «ερωτοτροπούσαν» με την ιδέα της δικτατορίας. Αν και οι φιλοφασιστικές οργανώσεις είχαν ελάχιστη ισχύ, εν τούτοις ένας εκλεκτικιστικός θαυμασμός προς τα επιτεύγματα της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας ήταν αρκετά διαδεδομένος. Η ιδέα της δικτατορίας φαινόταν ελκυστική, ακόμη και στο Βενιζέλο (που ήθελε προσωρινή δικτατορία αλλά με ένα ικανό δικτάτορα) και τον Πλαστήρα (που αν και είχε διώξει το βασιλιά το 1922, είχε γίνει θαυμαστής του Μουσολίνι στη δεκαετία του 1930). Οι πνευματικοί ταγοί της εποχής από τη μια φοβούνταν την κοινωνική ανατροπή κι από την άλλη απεχθάνονταν τις συγκρούσεις των πολιτικών και των στρατιωτικών. Ανταγωνίζονται μεταξύ τους οι διανοούμενοι, οι εφημερίδες και οι πολιτικοί σε απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για το κοινοβούλιο, τη δημοκρατία και την πρόσφατη ιστορία.
Έτσι ήταν τα πράγματα, όταν ο Κονδύλης επέβαλε πραξικοπηματικά την επιστροφή του βασιλιά με ένα νόθο δημοψήφισμα το 1935. Στις εκλογές του 1936,όταν οι δυο παρατάξεις ισοψήφησαν και το ΚΚΕ ήταν ρυθμιστής της πλειοψηφίας, το «ποτήρι ξεχείλισε». Αυτό θεωρήθηκε απόδειξη αδυναμίας του κοινοβουλευτισμού.
Ο δικτάτορας έγινε πρωθυπουργός τον Απρίλιο. Τον Αύγουστο στις 4, πριν από 84 χρόνια ο βασιλιάς, ο Μεταξάς και όλοι οι αστοί πολιτικοί μαζί έθαψαν τον κοινοβουλευτισμό και επέβαλαν τη δικτατορία.
ΥΓ. Κάθε ομοιότητα με πρόσφατα ιστορικά γεγονότα …δεν είναι τυχαία!
* Ο Αντώνης Σπ. Βασιλάκης είναι αρχαιολόγος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου