ΜΙΑ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΙΘΑΚΗ;



Του Μανόλη Μανιούδη *



Μεταξύ της Σκύλλας του COVID-19 και της Χάρυβδης της οικονομικής ύφεσης

Η μετατροπή της υγειονομικής κρίσης, από την εξάπλωση του COVID-19, σε οικονομική ύφεση εκτιμάται ως ένα από τα πιο συνταρακτικά γεγονότα της σύγχρονης οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας. 

Στο επίπεδο αυτό, η όποια συσχέτισή της με το πρόσφατο (ισπανική γρίπη του 1918) ή το απώτερο (μαύρη πανώλη του ύστερου μεσαίωνα, 1347-1349) παρελθόν μοιάζει ένας αναλυτικός και ιστορικός ακροβατισμός. Ένα στοιχείο μόνο αρκεί: το ιδιωτικό χρέος των ΗΠΑ το 1918 ανερχόταν στο 50% του εθνικού εισοδήματος ενώ σήμερα ξεπερνά το 150%! 

Παράλληλα, η διεθνοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας έχει φτάσει στα όρια της, κάτι που δεν μπορούσαν να αντιληφθούν ούτε οι σοσιαλιστές Marx και Engels, στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο (1848) αλλά ούτε και ο αστός Hobson, στο Imperialism: A Study (1902). Η παγκόσμια αλυσίδα αξίας παρουσιάζει τέτοιο βαθμό αλληλεπίδρασης που το 90% των 1000 επιχειρήσεων του Fortune είναι επιχειρήσεις που συνδέονται με τα logistics, τα οποία αντιμετωπίζουν ήδη δομικά προβλήματα.[i]

Με άλλα λόγια: αυτό που επίκειται είναι μοναδικό. Όμως, για να καταλάβουμε τα συμπαρομαρτούντα του, πρέπει να κάνουμε μια σειρά από ψύχραιμες διαπιστώσεις. Πρώτον, ποια ήταν η εικόνα της οικονομίας πριν από την πανδημία του ιού; Δεύτερον, πως αντιμετωπίστηκε η κρίση του 2008 και τέλος, τι είναι αυτό που υιοθετείται/πρέπει να υιοθετηθεί για την αντιμετώπιση της κρίσης; Στο πλαίσιο μιας συνολικής προσέγγισης των παραπάνω ερωτημάτων, αναδεικνύονται, en grosso modo, δυο σημαντικά σφάλματα τα οποία θα πρέπει να αποφευχθούν: ι) να θεωρηθεί η πανδημία αιτία της οικονομικής κρίσης και ιι) να αποτελέσει η πανδημία την αφορμή για την υιοθέτηση μέτρων που θα επιταχύνουν την παγκόσμια οικονομική ύφεση.


Η παγκόσμια οικονομία, τουλάχιστον την τελευταία διετία, παρουσιάζει μια εύθραυστη εικόνα μεγέθυνσης, η οποία έχει διατυπωθεί από την πλειονότητα των διεθνών οργανισμών.[ii] Με άλλα λόγια η ύφεση δεν θα ξεσπάσει σε ένα ξάστερο ουρανό. Τα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας, όπως η όξυνση της αβεβαιότητας στο διεθνές εμπόριο, η υστέρηση σημαντικών οικονομιών στο επίπεδο του ψηφιακού μετασχηματισμού, ο όγκος των ληξιπρόθεσμων καταναλωτικών και επιχειρηματικών δανείων (NPLs) σε σημαντικές οικονομίες της Ευρώπης, ο προστατευτισμός σημαντικών οικονομιών αλλά και οι γεωπολιτικές συγκρούσεις αναδείκνυαν τον εύθραυστο χαρακτήρα της παγκόσμιας μεγέθυνσης. Παράλληλα με αυτή την ευθραυστότητα οι όροι διανομής επιδεινώνονται έτι περαιτέρω. Μονάχα στις ΗΠΑ, το υψηλότερο 1% των πλουσιοτέρων διπλασίασε τα εισοδήματα του μεταξύ 1968-2018 όταν η φτώχεια παρέμεινε σχετικά σταθερή. [iii] Αυτοί οι δυσμενείς όροι στη διανομή επιδρούν αρνητικά στην ενεργό ζήτηση, το σωσίβιο της οικονομίας εν καιρώ κρίσης, όπως δίδαξε η Γενική Θεωρία του Keynes για την Κρίση του 1929.

Η αντιμετώπιση της  κρίσης του 2008 δεν μπορεί να θεωρηθεί, σε καμία περίπτωση, ως μια καλή πρακτική. Η μονόπλευρη εστίαση της οικονομικής πολιτικής στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και όχι στην πραγματική οικονομία, αλλά και η ‘εσωτερικοποιίηση’ των απωλειών των τραπεζών και των λοιπών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μέσω της ‘κρατικοποίησης’ σημαντικού μέρους του ιδιωτικού χρέους δεν διαμόρφωσαν τους όρους μιας βιώσιμης αντιμετώπισης της ύφεσης. Η εμβάθυνση μιας νεοφιλελεύθερης οικονομικής λογικής με την περαιτέρω απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, την απομείωση της κρατικής παρέμβασης αλλά και τη (σκληρή) δημοσιονομική πολιτική σε αρκετές χώρες διέσωσε (σε ένα βαθμό) τα κέρδη των πολύ μεγάλων επιχειρήσεων ενώ επιτάχυνε τους όρους συγκεντροποίησης της παγκόσμιας αγοράς. Όλα αυτά εν μέσω μια ολομέτωπης επίθεσης στις εργασιακές σχέσεις και των μικρών επιχειρήσεων. Στην Ευρώπη αυτό εκφράστηκε με μια συμπίεση των περιφερειακών οικονομιών, με την Ελλάδα να είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.[iv] Μια παρόμοια συνταγή, υπό τις παρούσες συνθήκες θα λειτουργήσει ως καθαρό δηλητήριο.

Όμως, τι συμβαίνει σήμερα; Η δημιουργική καταστροφή πήγε περίπατο... στο δάσος, το κράτος λογίζεται ξανά ως ο διασώστης της τελευταίας στιγμής, οι αγορές προϊόντων και εργασίας απορρυθμίζονται. Ίσως ο  Μάο να αναφωνούσε ξανά: «Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση». Τα πράγματα όμως είναι λίγο.. διαφορετικά. 


Τα δημοσιονομικά σωσίβια που υιοθετούν η μια μετά την άλλη οι εθνικές οικονομίες είναι θετικά, τουλάχιστον ως προς τη λογική της αυτοσυντήρησης. Όμως θα πρέπει να είναι περισσότερο γενναία και εμπρόθεσμα τουλάχιστον σε δυο επίπεδα: α) την διαγραφή του ιδιωτικού χρέους και β) την παροχή ενός βασικού εισοδήματος (basic income) προς όλους. 

Η φούσκα του ιδιωτικού χρέους, ήδη πριν από την πανδημία, θεωρούνταν ως η αφόρμηση μιας νέας παγκόσμιας ύφεσης.[v] Σήμερα αυτό που απαιτείται, όπως δήλωσε και ο ίδιος ο πρώην Ευρωπαίος κεντρικός τραπεζίτης, Mario Draghi, είναι μια αύξηση του δημόσιου χρέους και μια ακύρωση του ιδιωτικού.[ vi] 

Παράλληλα, η διασφάλιση ενός βασικού εισοδήματος για αυτούς που χάνουν τη δουλειά τους είναι κρίσιμης σημασίας για να αντιμετωπιστεί η μείωση των δαπανών, η μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και η ανεργία. Η αύξηση των μέσων ανθεκτικότητας για το precariat [vii] μπορεί να αποτελέσει τη δικλείδα ασφαλείας για την αντιμετώπιση της πλημμυρίδας της ύφεσης.

Άλλωστε, αν θυμηθούμε τον ποιητή:

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας, τὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι,
τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς,
ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ
συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει.



* Μανόλης Μανιούδης, Post-Doc, διδάσκων Πανεπιστήμιο Κρήτης



[ii] OECD, OECD Economic Outlook, issue 106, preliminary version, November 2019, p. 8. Το ΔΝΤ σημείωνε, ήδη από τον Οκτώβριο του 2018, ότι η παγκόσμια οικονομία αναμένεται να έχει χαμηλότερους ρυθμούς μεγέθυνσης σε σύγκριση με τους αρχικά εκτιμηθέντες. Βλ. χαρακτηριστικά: https://blogs.imf.org/2018/10/08/global-growthplateaus-as-economic-risks-materialize/
[v] H. Scott – S. Pressman (2019), «Financially Unstable Households», Journal of Economic Issues 53 (2), p. 523-531.
[vii] Πρεκαριάτο (precariat, ανασφαλής-αβέβαιος) αφορά όσους εργάζονται με ελαστικές σχέσεις εργασίας αλλά και όσους είναι άνεργοι και χαμηλοσυνταξιούχοι.

Ετικέτες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)