Του Πέτρου Λυμπεράκη
- Μα τι γίνεται επιτέλους με την ενέργεια;
Σε ότι αφορά στα ενεργειακά
θέματα για την Κρήτη, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δεδομένα που αλλάζουν και
εναλλάσσονται ταχύτατα. Φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, πετρέλαια, αέριο, αγωγοί
διαφόρων ειδών και προς διάφορες κατευθύνσεις, «μικρές» ή «μεγαλύτερες διασυνδέσεις»,
«υβριδικά», «βιομάζα» είναι όροι που περνάνε σαν κομήτες από τα ΜΜΕ αφήνοντάς
μας σε σύγχυση. Αυτό δεν είναι περίεργο καθώς τα ενεργειακά θέματα εκτός του
ότι άπτονται κάθε πτυχής της ζωής μας, έχουν διαστάσεις που μας ξεπερνούν,
καθώς μπαίνουν σε σφαίρες όπως της εθνικής οικονομίας, της εξωτερικής
πολιτικής, του σχεδιασμού της έρευνας κ.ά. Για τους ίδιους λόγους, αλλά και με
δεδομένη την έκρηξη τεχνολογικών καινοτομιών στον τομέα, πουθενά δεν είναι σαφή
τα πράγματα σχετικά με το μέλλον.
Ένα μόνο θέμα μπορεί να
καταγραφεί ως κοινή παραδοχή και ταυτόχρονα στόχος: η Ανθρωπότητα πρέπει να απαλλαγεί από τα ορυκτά καύσιμα (για πολλούς λόγους που δεν είναι της παρούσης.
Για τους ενδιαφερόμενους η βιβλιογραφία είναι αχανής).
Επιστρέφοντας στην Κρήτη, τι είναι
αυτό που δεν έχομε, και ούτε καν το συζητάμε; Ένα σαφές σχέδιο για το
ενεργειακό μέλλον του νησιού: στοχεύομε στην αυτάρκεια; Και αν ναι, με ποιο
μείγμα παραγωγής; Περιλαμβάνει ορυκτά καύσιμα (υδρογονάνθρακες); Προβλέπει
(κατά τον παραπάνω στόχο) τη μείωση της συμμετοχής τους στο μίγμα; με ποιο
ρυθμό; Αν δεν μας ενδιαφέρει η αυτάρκεια, στοχεύομε σε εξαγωγή ρεύματος το
οποίο θα παράγεται από ΑΠΕ; Ή δεν θα
αλλάξει τίποτε και θα στηριχθούμε απλώς στην άμεσα επικείμενη διασύνδεση με την
Πελοπόννησο; Ή/και τη μελλοντική με την Αττική;
Ας ξεχωρίσομε κατ’ αρχήν τι ΔΕΝ
αφορά τη συζήτηση για το ενεργειακό μέλλον του νησιού:
α) Τα υποθαλάσσια
κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Είτε υπάρχουν είτε όχι, οι επιπτώσεις τους (παραγωγικές
ή περιβαλλοντικές) στο νησί θα υπάρξουν το νωρίτερο μετά από είκοσι χρόνια.
Μέχρι τότε όμως η ενεργειακή στρατηγική του νησιού θα έχει ήδη μπει σε ράγες.
β) Οι διεθνείς αγωγοί ή οι
αντίστοιχες διασυνδέσεις. Δεν αφορούν την παρούσα συζήτηση, καθώς έχουν
μακροπρόθεσμο ορίζοντα, εμπλέκονται σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και (κυρίως)
διότι η βασική στόχευσή τους δεν είναι η κατανάλωση στην Κρήτη, αλλά αλλού.
γ) Τέλος, για την ώρα δεν συζητάμε για τη θέρμανση
κτηρίων και τις μεταφορές, που είναι δύο διακριτές μεγάλες ενότητες που αφορούν
σε κατανάλωση ενέργειας, παρά μόνο για ηλεκτροπαραγωγή. Θα αναφερθούμε σε αυτές
αλλά μόνον έμμεσα.
- Τα δεδομένα
Τι λοιπόν αφορά τη συζήτησή μας;
Ας δούμε ορισμένα δεδομένα: Σήμερα η κατανάλωση της Κρήτης ικανοποιείται σε
μεγάλο βαθμό από τρεις θερμικές μονάδες (Αθερινόλακκος, Ληνοπεράματα,
Ξυλοκαμάρα). Οι δύο τελευταίες είναι πεπαλαιωμένες, ιδιαίτερα ρυπογόνες,
επικίνδυνες, χωρίς δυνατότητα αναβάθμισης και με μόνο ορατό μέλλον το, σε
σύντομο χρόνο, κλείσιμό τους. Επιπλέον των θερμικών, υπάρχουν μονάδες παραγωγής
ΑΠΕ (κυρίως ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά) που φτάνουν σε δυναμικό το 30% των
προηγούμενων. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε κάποιες περιπτώσεις έχουν φτάσει σε
ποσοστό διείσδυσης (συμμετοχής στην παραγωγή) το διπλάσιο του δυναμικού τους
(δηλαδή ~60%). Το ποσοστό αυτό καταγράφηκε σε κορυφές ζήτησης κάποιες μέρες των
καλοκαιρινών μηνών.
Σχεδόν δεδομένο, με την έννοια
ότι δεν έχει υλοποιηθεί αλλά βρίσκεται σε πολύ προχωρημένο στάδιο, αποτελεί η
(μικρή, 2*300ΜW
εναλλασσόμενου) διασύνδεση της Κρήτης με την Πελοπόννησο. Αυτή θα εξασφαλίσει
πολύ μεγαλύτερη ευστάθεια και ασφάλεια στο υπάρχον σύστημα. Εξασφαλίζει επίσης
δυνατότητα μεγαλύτερης διείσδυσης ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα του νησιού. Το εντός
παρένθεσης «μικρή» υπονοεί ότι σχεδιάζεται και μια «μεγάλη» (2*700 MW συνεχούς) με μεσοπρόθεσμο
ορίζοντα. Τα εισαγωγικά εδώ αναφέρονται στα σχετικά μεγέθη των δύο: η μεγάλη
είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη αλλά όχι στα τερατώδη μεγέθη που υπήρχαν
σε παλαιότερες συζητήσεις.
Η αναφορά στις διασυνδέσεις,
παρόλο που δεν έχουν υλοποιηθεί ακόμη,
είναι κομβική, καθώς εκτός των άλλων, εφόσον υλοποιηθούν μπορούμε να μιλάμε για
το κλείσιμο των υφιστάμενων θερμικών μονάδων.
- Τα 2 (+1) σενάρια
Ποιος μπορεί να είναι ο σχεδιασμός
με βάση τα παραπάνω δεδομένα; Υπάρχουν δύο βασικές δυνατότητες:
- Προχωράμε ως έχει, με μόνη αλλαγή τη μελλοντική υλοποίηση των διασυνδέσεων. Αυτό σημαίνει ότι οι ανάγκες του νησιού θα καλύπτονται από ένα μίγμα θερμικών μονάδων και διασυνδέσεων, με τη μικρή υφιστάμενη συμμετοχή ΑΠΕ. Πρακτικά σημαίνει καθαρότερη Κρήτη αλλά μεταφορά της επιβάρυνσης αλλού (βλέπε παρακάτω).
- Αξιοποιούμε τις διασυνδέσεις έχοντας όμως ως βασικό στόχο την ενεργειακή αυτάρκεια του νησιού με ΑΠΕ: όποια ενέργεια χρειάζεται, παράγεται στο νησί από ΑΠΕ και οι διασυνδέσεις εξασφαλίζουν ευστάθεια και ασφάλεια του συστήματος. Σταδιακό κλείσιμο των θερμικών μονάδων με διατήρηση του Αθερινόλακκου ως μονάδα «ψυχρής εφεδρείας».
Υπάρχει και
μια τρίτη δυνατότητα: Μελλοντική προσθήκη και τρίτης διασύνδεσης με
αποκλειστικό σκοπό την εξαγωγή ρεύματος
που θα παράγεται στην Κρήτη από μεγάλες εγκαταστάσεις ΑΠΕ (κυρίως
ανεμογεννητριών). Η εκδοχή όμως αυτή είναι υποθετική και απευκταία, τόσο λόγω
άμεσων βαριών περιβαλλοντικών και αισθητικών επιπτώσεων (τα τερατώδη μεγέθη που
λέγαμε) όσο και λόγω της παραβίασης της οικολογικής αρχής που υποστηρίζει την
τοπική παραγωγή και κατανάλωση. Ακόμη πιο απευκταία (αλλά ευτυχώς και πιο
μακρινή) είναι η δημιουργία νέας θερμικής μονάδας.
Η παραγωγή
εκτός Κρήτης είναι που δίνει ιδιαίτερα αρνητικά χαρακτηριστικά και στην πρώτη
δυνατότητα που περιγράψαμε. Για να το πούμε πρακτικά, είναι κατ’ αρχήν άδικο
αλλά και οικολογικά λάθος, ο κάτοικος της Κρήτης να απολαμβάνει «καθαρή
ενέργεια» μέσω των διασυνδέσεων και ο κάτοικος της Πτολεμαΐδας να φορτώνεται το
βάρος.
Προφανώς, με
βάση τα παραπάνω, απομένει ως μοναδική δυνατότητα η δεύτερη: Ανάπτυξη των δύο διασυνδέσεων και των ΑΠΕ.
- Μα δεν γίνονται αυτά τα πράγματα (ή μήπως γίνονται;)
Γίνονται. Η
ανάγκη υπάρχει. Τόσο για καθαρή, ποιοτική και ασφαλή ενέργεια όσο και για την
επίτευξη των στόχων απανθρακοποίησης που έχουν δεχθεί οι χώρες της ΕΕ. Ανάγκη
υπάρχει και για τη μείωση του κόστους παραγωγής που σήμερα είναι αστρονομικό σε
όλα τα νησιά, και βέβαια στην Κρήτη. Οι συνθήκες υπάρχουν. Η Κρήτη είναι
πλούσια σε αιολικό και ηλιακό δυναμικό, αλλά και σε (αυτό που σήμερα
παραβλέπομε) κυματικό δυναμικό. Η τεχνολογία, όχι μόνον υπάρχει, αλλά
αναπτύσσεται και με εκρηκτικούς ρυθμούς στον τομέα. Επιπλέον η Κρήτη διαθέτει πολλά
και υψηλής ποιότητας ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα. Κάποια είναι ήδη στο παιχνίδι
και άλλα «περιμένουν το σύνθημα».
Τι λείπει
λοιπόν;
Το πρώτο και
κυριότερο είναι η διατύπωση της προώθησης του σεναρίου που συζητάμε ως πολιτική
επιλογή.
Ακολούθως η
εκπόνηση και υλοποίηση σχεδίου συντεταγμένης και μεθοδικής ανάπτυξης ΑΠΕ
(σε συνέργεια με τις διασυνδέσεις, αλλά και πριν από αυτές) με βάση την
υπάρχουσα τεχνολογία, αλλά και με προβλέψεις υποδοχής της αναπτυσσόμενης.
Παράδειγμα υπάρχουσας είναι τα Φ/Β στις στέγες ή/και η αναβάθμιση υφιστάμενων
αιολικών μονάδων ή ακόμη και η πιθανή αξιοποίηση υβριδικών συστημάτων. Από τις
αναπτυσσόμενες τεχνολογίες θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα εκμετάλλευσης
της κυματικής ενέργειας, η παραγωγή βιοκαυσίμων τρίτης γενιάς από φύκη, ή η
σταδιακή ανάπτυξη της ηλεκτροκίνησης αλλά και καινοτόμων τεχνολογιών
αποθήκευσης. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η εκμετάλλευση της πλούσιας βεντάλιας
επιλογών που προσφέρονται.
Παράλληλα θα
πρέπει να εκπονηθεί αντίστοιχο σχέδιο (αν και αυτό γίνεται και βήμα - βήμα) εξοικονόμησης
ενέργειας με στόχο πρώτα τους μεγάλους καταναλωτές: Δήμοι, μεγάλες
ξενοδοχειακές μονάδες, μεγάλες δημόσιες εγκαταστάσεις όπως νοσοκομεία, σχολεία
κ.ά.
Έμμεση θετική
επίπτωση τόσο στην ενέργεια (όσο όμως και σε άλλους τομείς όπως η ανώτατη
παιδεία και η οικονομία) θα έχει η προώθηση
σχετικών ερευνητικών προγραμμάτων, εκμεταλλευόμενοι το υφιστάμενο
μεγάλο και υψηλών δυνατοτήτων δυναμικό του νησιού.
- Παράπλευρα επιτεύγματα
Στη βάρβαρη
νεοφιλελεύθερη μεταγλώσσα έχει καθιερωθεί ο όρος “παράπλευρες απώλειες”.
Δικαιούμαι λοιπόν να χρησιμοποιήσω τον όρο “παράπλευρα επιτεύγματα”, καθώς
υπάρχουν τέτοια που κάθε άλλο παρά αμελητέα είναι:
Η επίτευξη
ενός τέτοιου σχεδίου στην κλίμακα της Κρήτης θα είναι πρωτοποριακή σε παγκόσμιο
επίπεδο. Το ίδιο το σχέδιο, η πορεία προς την επίτευξή του, και τα τεχνολογικά
προϊόντα που θα παραχθούν, αποτελούν
εξαγώγιμα αγαθά, πολύ υψηλής αξίας. Επιπλέον, η αενάως ζητούμενη σύνδεση των
ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων με τις ανάγκες της κοινωνίας θα έχει γίνει πράξη. Χώρια
η καθεαυτή ποιοτική ανάπτυξη των ιδρυμάτων.
Ανυπολόγιστης
αξίας θετική επίπτωση θα έχει η εφαρμογή μιας τέτοιας λύσης και στις δύο πιο
παραγωγικές δραστηριότητες του νησιού: τη γεωργία και τον τουρισμό. Πώς; μα με
μια μικρή ταμπελίτσα που θα τους δώσει και η οποία θα γράφει “zero carbon”. Αν
θέλετε, μην παίρνετε τα λόγια μου τοις μετρητοίς. Γκουγκλάρετε τον όρο
“μηδενικού άνθρακα” για προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν τέτοιο ταμπελάκι και
συγκρίνετε.
Τέλος και
κυριότερο, το σχέδιο υπηρετεί βασικές αρχές της αριστεράς και της οικολογίας,
βάζοντας σε προτεραιότητα τις ανάγκες του ανθρώπου και το περιβάλλον: τοπική
παραγωγή και κατανάλωση, απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, αυτάρκεια, οικονομική
και πολιτική ανεξαρτησία, καλύτερη παιδεία αλλά και πρόβλεψη για προσέγγιση με
μικρά μεγέθη και μεγάλη διασπορά. Η τελευταία πρόβλεψη προφανώς στοχεύει στην εμπλοκή και τη συμμετοχή
μεγάλου μέρους της κοινωνίας στην υλοποίησή του στόχου, που θα κάνει τη ζωή μας
πιο ανθρώπινη κατά τη βούληση του μυθικού Τιτάνα. Υπονοεί όμως και την ανάγκη
συλλογικής διεκδίκησής του: κανείς δεν θα μας τον χαρίσει.
Ο Πέτρος
Λυμπεράκης είναι βιολόγος phd, ερευνητής στο μουσείο φυσικής ιστορίας
