Του Αντώνη Σπ. Βασιλάκη
Η
πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου, υλική και άυλη, αποτελεί κτήμα της κοινωνίας
και θεωρείται εθνικό, δημόσιο και κοινωνικό αγαθό. Ευθύνη των κρατικών
μορφωμάτων κάθε βαθμίδας (κεντρικό κράτος και αυτοδιοικήσεις) στο βαθμό που
εκφράζουν τη βούληση της κοινωνίας σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο,
είναι η προστασία των πολιτιστικών αγαθών με τη θέσπιση κατάλληλου και
σύγχρονου νομικού πλαισίου που ρυθμίζει πολλά και ποικίλα ζητήματα. Η προστασία
των πολιτιστικών αγαθών είναι συνταγματική επιταγή και πρέπει να εφαρμόζεται
για το καλό του κοινωνικού συνόλου, χωρίς αποκλεισμούς.
Γόρτυνα, Μεγάλη Επιγραφή των Νόμων
Το νομικό
πλαίσιο που ισχύει σήμερα στην Ελλάδα και βασικό νομικό εργαλείο για την
προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ο νόμος 3028 του 2002 («Προστασία
των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς»), που
αντικατέστησε τον προηγούμενο βασικό αρχαιολογικό νόμο 5351 του 1932 και άλλα
νομοθετήματα με το ίδιο αντικείμενο. Ο νόμος 3028 εκδόθηκε ως συνταγματική
επιταγή μετά τις διαδοχικές αναθεωρήσεις του άρθρου 24 του συντάγματος το 1975,
1986, 2001 και 2008. Το άρθρο 24 επιβάλλει ως βασικό καθήκον και υποχρέωση της
ελληνικής Πολιτείας την προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού, πολιτιστικού,
οικιστικού).
Κνωσός, μινωικό ανάκτορο
Άλλοι
τρεις νόμοι συμπληρώνουν το εθνικό νομικό πλαίσιο προστασίας (Μέτρα για την
Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών (2008), Νόμος για την Προστασία του Περιβάλλοντος
(1986) και ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός, άρθρο 4: αρχιτεκτονική και φυσική
κληρονομιά (1985). Παράλληλα, μια σειρά διατάξεων και συμβάσεων του διεθνούς
δικαίου (συμβάσεις Ουνέσκο) και του ευρωπαϊκού δικαίου (κανονισμοί και οδηγίες)
έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία.
Μάλια, μινωικό ανάκτορο
Η ανάγκη
για νέο νόμο για την «Προστασία της Αρχαιοτήτων και της Πολιτιστικής
Κληρονομιάς» προέκυψε μετά την παρέλευση 60 χρόνων από την έναρξη ισχύος του
προηγουμένου, αφού είχαν παρατηρηθεί πολύ σημαντικές «ρωγμές» στην εφαρμογή
του: ελλείψεις, αδυναμίες, αντινομίες, ασάφειες και πολλά κενά, ενώ ο παλιός
Νόμος είχε χαρακτηριστεί και κατηγορηθεί ως «αρχαιοκεντρικός». Ο νέος νόμος δεν
είναι αυστηρά «αρχαιοκεντρικός», αλλά έχει ευρύτερο πεδίο εφαρμογής
χρονολογικά, αφού προστατεύει όλα τα πολιτιστικά αγαθά και το σύγχρονο
πολιτισμό μέχρι και τις μέρες μας και ενσωματώνει για πρώτη φορά την προστασία
και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Είναι βασικά «πολιτισμοκεντρικός» και
βέβαια πρέπει να δικαιολογήσει το χαρακτήρα του.
Φαιστός, μινωικό ανάκτορο
- Οι ρωγμές 15 χρόνια
μετά…
Οι καλές
προσθέσεις των νόμων δοκιμάζονται στην πραγματική ζωή και όχι στη θεωρία, και ο
νόμος για την «Προστασία των Αρχαιοτήτων και της εν γένει Πολιτιστικής
Κληρονομιάς» δεν ξέφυγε από αυτή τη νομοτέλεια. Συντάχθηκε μέσα σε περιβάλλον
«εκσυγχρονισμού» της Ελλάδας, που ήταν το προστάδιο των σημερινών μνημονίων και
οι συνθήκες για την απρόσκοπτη εφαρμογή του νόμου ήταν εξαιρετικά
περιορισμένες. Διατάξεις που βασίζονται σε συνταγματικές πρόνοιες κλονίστηκαν ή
έμειναν ανενεργές, ενώ και η μνημονική νομοθεσία των τελευταίων χρόνων δε άφησε
ανεπηρέαστη την εφαρμογή του νέου νόμου.
Αγία Τριάδα, το μινωικό ανακτορικό κτίριο
Έτσι, πριν από 3 χρόνια
καταγράφτηκαν από τον πολιτικό και κομματικό φορέα της Αριστεράς αρκετά
προβληματικά – τουλάχιστον – σημεία στην εφαρμογή του νόμου:
Γόρτυνα, η μεγάλη πρωτοβυζαντινή βασιλική
-
Η
περιουσία του Υπουργείου Πολιτισμού εξακολουθεί να κινδυνεύει από εκποίηση.
-
Η
προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς εξακολουθεί να υποβαθμίζεται δραματικά.
-
Ο
δημόσιος χαρακτήρας της προστασίας δεν έχει ακόμη διασφαλιστεί νομοθετικά.
- Η
προστασία και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν έχει ακόμη ενταχθεί
στον χωροταξικό σχεδιασμό της χώρας, που …καρκινοβατεί.
Γόρτυνα, ο ναός του Αγίου Τίτου
- Ο
κοινωνικός χαρακτήρας του πολιτιστικού αγαθού όχι μόνο ακυρώνεται όσο δεν
προωθείται ο αναπτυξιακός ρόλος του, αλλά αντίθετα υποτάσσεται στην ανεξέλεγκτη
τουριστική και εμπορική εκμετάλλευση – στα ορια της ασυδοσίας και του αγοραίου
ευτελισμού, ενώ ισοπεδώνεται στο όνομα μιας άναρχης ανάπτυξης και κάτω από την
πίεση και προς όφελος των ιδιωτικών συμφερόντων.
Κομμός, η μινωική λιμενική πόλη
- Η
πολιτιστική κληρονομιά αργεί να συνδεθεί με την εκπαιδευτική διαδικασία.
- Ζητούμενα
εξακολουθούν να είναι η εξωστρέφεια και η διαδραστική σχέση του πολιτισμού με
την κοινωνία και τους φορείς της και με τα κινήματα πολιτισμού.
- Η
διεθνής προβολή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς υστερεί και δε
χρησιμοποιεί όσο θα μπορούσε τα προσφερόμενα ψηφιακά και διαδικτυακά μέσα.
- Η
πολιτιστική διπλωματία είναι αναιμική και αναποτελεσματική.
Αφρατί, αρχαίοι Αρκάδες, ιερό Αθηνάς
- Η
δομή του Υπουργείου Πολιτισμού αναδιοργανώνεται μέσα από ένα νέο Οργανισμό, που
δεν είχε την πλήρη αποδοχή των εργαζομένων και των φορέων τους.
- Η
εφαρμογή του τελευταίου οργανισμού απλοποίησε κάποιες διαδικασίες και έκαμε
περισσότερο περίπλοκες κάποιες άλλες. Ο νέος Οργανισμός θα θεραπεύει τις
αδυναμίες και θα βοηθά τους εργαζομένους στη διεκπεραίωση των υποθέσεων των
πολιτών;
Ίνι, αρχαίοι Αρκάδες, πρωτοβυζαντινή βασιλική
- Η
γραφειοκρατία, παρά τις συνεχείς εξαγγελίες για τη μείωσή της, εξακολουθεί να
ταλαιπωρεί εργαζόμενους και πολίτες.
- Κάποια
από τα εποπτευόμενα από το Υπουργείο Νομικά Πρόσωπα συνεχίζουν χωρίς να έχουν
υποστεί την προβλεπόμενη αποτίμηση του έργου τους ώστε να ακολουθήσει η
αναβάθμιση του ρόλου τους.
- Η
θεσμική, οργανωτική και τεχνολογική θωράκιση των υπηρεσιών για την αντιμετώπιση
της αρχαιοκαπηλίας και της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων έχει καθυστερήσει.
- Η
καταγραφή της ακίνητης περιουσίας του Υπουργείου και των εποπτευόμενων από αυτό
φορέων, και η διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα της με στόχο την κατάλληλη
αξιοποίηση της κάτω από κοινωνικό έλεγχο δεν είναι στις πρώτες προτεραιότητες.
Ηράκλειο, το φρούριο Λιμένα
- Οι
πόροι από τον κρατικό προϋπολογισμό που κατευθύνονται προς τον τομέα του
πολιτισμού υπολείπονται από αυτά που είναι αναγκαία για την εκπλήρωση βασικών
υποχρεώσεων της προστασίας.
- Το
Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων έχει βαλτώσει κυριολεκτικά σε
όλους τους τομείς δράσης του, παρά τις προσπάθειες, με αποτέλεσμα οι πόροι του
να είναι υποπολλαπλάσιοι των αναμενόμενων και αυτών που υπάρχει δυνατότητα να
αποδοθούν.
Κατσαμπάς, τα μινωικά νεώρια
- Η
αρχαιοκαπηλία και τα συνακολουθά της συνεχίζονται αμείωτα: λαθρανασκαφές,
παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών, δημοπρασίες ελληνικών έργων τέχνης στο
εξωτερικό περνούν μπροστά από τα μάτια μας χωρίς αντίδραση. Μια δυναμική καλά οργανωμένη
μονάδα δράσης λείπει, αν και έχει τονιστεί η ανάγκη ύπαρξής της.
Σκλαβόκαμπος, μινωικό μέγαρο
- Οι
επιχορηγήσεις, έξω από κάθε διαφανή διαδικασία και με μικροκομματική νοοτροπία,
πολιτιστικών και συνδικαλιστικών φορέων του Υπουργείου Πολιτισμού πρέπει να
σταματήσουν και να γίνει σχετικός έλεγχος που θα βγάλει ‘λαγούς’.
- Η
γενναία αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού του Υπουργείου Πολιτισμού με πρόσληψη
προσωπικού όλων των ειδικοτήτων δεν έχει έρθει ακόμη, ούτε φαίνεται να έχει
σοβαρά προγραμματιστεί.
Τύλισος, Μινωικό μέγαρο
Υστερόγραφο: Οι εικόνες που παρατίθενται ανήκουν
σε πολύ γνωστούς και λιγότερους γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία της
κεντρικής Κρήτης. Κάποιοι είναι «οργανωμένοι» για να δέχονται επισκέπτες, ενώ
οι συντριπτικά περισσότεροι δεν διαθέτουν ούτε ένα αρχαιοφύλακα. [14]
Υστερόγραφο 2: Ποτέ καμιά κυβέρνηση δεν χάραξε σοβαρή
πολιτιστική πολιτική τα τελευταία 43 χρόνια και, φυσικά, ποτέ δεν συνδέθηκε ο
πολιτισμός με την παιδεία, την εκπαίδευση, την ποιότητα ζωής και τον τουρισμό.
Εξάλλου, ούτε για αυτούς τους τομείς υπάρχει σταθερά χαραγμένη πολιτική.
Φτώχεια. Μεγάλη φτώχεια. Και στενά μυαλά.
Ο Αντώνης Σπ. Βασιλάκης είναι
αρχαιολόγος
